KUELEWA misingi ya Kenya African National Union (KANU) na Kenya African Democratic Union (KADU), vyama vikuu vilivyoanzisha serikali ya kwanza ya Kenya huru na upinzani wake mtawalia, ni muhimu. Hii inahitaji kuelewa jinsi KADU ilivyomezwa na KANU na hivyo Kenya kuwa taifa la chama kimoja.

KANU na KADU vilikuwa vinawakilisha mchanganyiko tofauti wa madaraka yaliyosababishwa na uchumi wa kibepari. Sababu ya kuanzisha na kuendeleza uchumi wa kibepari wa kilimo lilikuwa lengo la Ufalme wa Uingereza kuchota rasilmali ili kulipa mikopo iliyotumika kujenga reli ya Mombasa-Kampala.

Hivyo, sehemu kubwa ya ardhi yenye rotuba ilipokonywa Waafrika ili kuanzisha mashamba makubwa ya wakoloni yaliyozalisha mazao ya kibiashara kwa soko la Ulaya.Waafrika walikusanywa kwenye maeneo maalumu (hifadhi za wenyeji) ili kuishi na kulazimishwa kufanya kazi kwa mshahara.

Pamoja na uchumi huu mpya, kulikuwepo na mfumo wa kisiasa na kiutawala uliolenga kudhibiti mapinduzi na shughuli zozote za kisiasa. Hivyo basi, kati ya mapema miaka ya 1890 hadi angalau 1920, shughuli za kisiasa za Kiafrika zilipunguzwa sana.

Kati ya mwisho wa miaka ya 1930 na mwisho wa hali ya hatari mwaka wa1960, shughuli za kisiasa ziliruhusiwa tu kwa ngazi ya wilaya.Mapema mwaka 1960, shughuli za kisiasa za Kiafrika ziliongezeka baada ya serikali ya kikoloni kuondoa marufuku dhidi ya kile kilichochukuliwa kuwa vitisho vya agizo la kisiasa la Mau Mau wakati wa Hali ya Hatari (1952-1960).

KANU na KADU viliundwa mwaka 1960 kwa kuunganisha vyama vya kisiasa vya wilaya vilivyokuwa na msingi wa kikabila. KANU kilikuwa chama cha jamii zilizokuwa na nguvu kisiasa na kiuchumi – Kikuyu, Luo na kiasi kidogo Akamba – na kuundwa hasa na tabaka la kati la wakulima waliokuwa wakichipuka.

KADU, kwa upande wake, ilipata nguvu zaidi kutoka kwa jamii ambazo hazikuwa zimewezeshwa kisiasa, kama Kalenjin, Luhya, pamoja na Waarabu na Mijikenda wa Pwani.

Mnamo Juni 25, 1960, KADU ilikusanyika Ngong, siku chache baada ya mkutano wa uchaguzi wa KANU Juni 11, na kuahidi “kulinda” maslahi ya jamii za Kalenjin, Luhya, Waarabu na Mijikenda dhidi ya sera za kuunganisha mamlaka zilizopendekezwa na KANU.

Mtazamo huu wa wastani uliruhusu KADU kupata usaidizi wa wakoloni weupe waliokuwa na lengo la kuhifadhi muundo wa umiliki wa ardhi katika mashamba makubwa yaliyofahamika kama White Highlands.Kama ilivyokuwa katika jamii zote za wakulima, umiliki wa ardhi ulianza kuwa msingi wa nguvu za kisiasa.

Kudhibiti serikali kulimaanisha kudhibiti rasilmali za kiuchumi na kuamua nani angeweza kupata ardhi. Kwa hivyo, masuala ya ardhi yalichukua nafasi muhimu katika mazungumzo ya uhuru.

Kuundwa kwa KANU kulizaa migawanyiko ya kisiasa kati ya wale waliotaka ugavi makini wa ardhi baada ya uhuru (Oginga Odinga na Bildad Kaggia) na wale waliotaka kudumisha hali iliyotoa umuhimu kwa mashamba makubwa (Jomo Kenyatta, Tom Mboya, Daniel Moi).

Udhibiti wa KANU na Kikuyu na Luo, na kiasi kidogo Akamba, pamoja na hofu ya kupoteza ardhi baada ya uhuru, haukuungwa na viongozi wa jamii ndogo, waliowakilishwa na vyama vidogo kama Maasai United Front, Kalenjin Political Alliance, Coast African Political Union na Kenya African People’s Party.

Mkutano wa uchaguzi wa KANU mwaka 1961 ulionyesha kuwa sera za vyama vya KANU na KADU zilisawiri mtazamo wa viongozi wa kitaifa zaidi kuliko mapenzi ya watu. Wote walikuwa na imani kuwa maendeleo ya haraka ya kijamii na kiuchumi yalikuwa muhimu kufanikisha uhuru wa taifa.Uchaguzi Mkuu wa 1963 ulithibitisha umaarufu wa KANU, ingawa kilipoteza viti muhimu.

Hata hivyo, ushawishi wa KADU ulikuwa umepungua sana. Kenya ilipata uhuru, na Kenyatta akawa Waziri Mkuu wa kwanza wa Kiafrika katika serikali ya muungano kati ya KANU na KADU. Hatimaye, KADU ilikubali baadhi ya matakwa ya viongozi wa KANU.Licha ya tofauti zake za ndani, KANU haikugawanyika.

KADU ilibidi isubiri muda mrefu zaidi kuona mgawanyiko wa mpinzani wake ili kupata nguvu. Badala yake, umoja wa KANU ulidumu, licha ya mgawanyiko wa mawazo kati ya Mboya na Odinga katika mapambano ya uongozi wa KANU. Mara nyingi, kulikuwa na mshikamano wa pamoja dhidi ya uongozi wa KADU.