KENYA inakabiliwa na uhaba mkubwa wa chanjo za watoto zinazookoa maisha pamoja na bidhaa zingine za afya ya serikali kuchelewesha malipo wafadhili wa afya wa kimataifa, wataalamu wa afya wameonya.

Dawa nyingine na bidhaa husika ambazo zitakumbwa na tatizo hili ni dawa za kifua kikuu, dawa za kupambana na virusi vya Ukimwi (ARVs), vifaa vya kupima HIV, kondomu, na vifaa muhimu vya maabara.

Mgogoro huu unatokana na kushindwa kwa serikali kutimiza ahadi zake za ufadhili wa pamoja kwa Gavi, Shirika la Muungano wa Chanjo, na Hazina ya Dunia (Global Fund).

Kenya inapaswa kulipa jumla ya Sh2.8 bilioni kufikia Juni 30, 2025, lakini ingawa bado kuna miezi mitatu, wataalamu wanaonya kuwa ucheleweshaji zaidi unaweza kusababisha dawa hizo kuwasilishwa kuchelewa, baada ya hifadhi ya sasa kumalizika.

“Mwaka jana, Kenya ilikumbwa na ukosefu wa chanjo hasa kutokana na ucheleweshaji  wa Sh1.25 bilioni kwa Gavi. Mwaka huu, deni limeongezeka hadi Sh1.5 bilioni, na ikiwa serikali haitachukua hatua haraka, tutakabiliwa na uhaba mkubwa,” alisema Dkt Margaret Lubaale, Mkurugenzi Mtendaji wa Muungano wa Mashirika yasiyo ya serikali yanayohusika Afya (HENNET), katika mahojiano na Taifa Leo.

Alifafanua kuwa ucheleweshaji wa malipo unaweza kuiweka Kenya katika nafasi ya mwisho ya usambazaji wa chanjo.

“Ifikapo Julai 30, mataifa yaliyolipa mapema kama Januari yatapewa kipaumbele katika kusambaziwa chanjo. Ikiwa Kenya italipa mwishoni, tutapata chanjo yetu kwa kuchelewa, ilhali watoto wanahitaji chanjo hizo kwa dharura,” alisema, akisema kuna uhaba wa kimataifa wa chanjo.

“Ikiwa serikali italipa tarehe ya mwisho—Juni 30—usafirishaji wa kwanza unaweza kufika mwishoni mwa 2025, wakati  maelfu ya watoto wanaozaliwa kila siku wanahitaji chanjo hizo.”

Mpango wa chanjo wa Kenya unafadhiliwa kwa pamoja kupitia makubaliano na Gavi, ambayo inasaidia nchi zenye kipato cha chini.

Chanjo kama vile BCG, polio, hepatitis B, DTP (donda koo, pepopunda, kifaduro),  zinagharamiwa kikamilifu na serikali.

Chanjo zingine, kama HPV, malaria, na homa ya matumbo, zinafadhiliwa kwa pamoja, huku chanjo ya rotavirus ikifadhiliwa kikamilifu na Gavi.

Dkt Lubaale alionya kuwa ikiwa malipo hayatatolewa wakati unaofaa, Kenya itapoteza maendeleo iliyopata katika utoaji wa chanjo.

“Iwapo Kenya itatengwa katika mchakato wa ununuzi na haitakuwa tayari kujifadhili, hali itakuwa mbaya. Tukianza kupoteza watoto kwa magonjwa yanayoweza kuzuiliwa kama polio, itakuwa ishara ya kushindwa kwa mfumo wa afya ya msingi—na kufanikisha Chanjo ya Afya kwa Wote ifikapo 2030 itakuwa ndoto.”

Global Fund, ambalo linasaidia mipango ya kupambana na HIV, TB, na malaria, pia lilitoa onyo hilo.

Kwa mujibu wa tovuti yake rasmi, Kenya tayari imechangia Sh1.7 bilioni ($13 milioni) na imeahidi kuongeza Sh1.3 bilioni ($10 milioni) kwa kipindi cha 2023–2025.

Hata hivyo, fedha hizo bado hazijalipwa.

Usafirishaji na usambazaji wa dawa na vifaa kutoka shirika hilo unategemea mataifa kutimiza makubaliano yao ya ufadhili wa pamoja.

“Hii inaonyesha ongezeko la asilimia 67 juu ya ahadi yake ya awali na inathibitisha dhamira ya Kenya katika kupambana na magonjwa haya matatu na kujenga mifumo madhubuti ya afya,” ilisema taarifa ya shirika hilo.

Waziri wa Afya, Dkt. Deborah Barasa, alisema bado anafanya mashauriano kuhusu suala hilo na akaahidi kutoa majibu hivi karibuni.

“Bado ninafanya mashauriano kuhusu suala hili kwa kuwa Katibu Harry Kimtai, aliyekuwa akishughulikia masuala yetu ya ufadhili wa pamoja, amehamishiwa wizara nyingine. Nitakujulisha baadaye baada ya kumaliza mashauriano,” Dkt. Barasa aliambia Taifa Leo Jumamosi jioni.