SIKU kumi au kumi na moja zimepita, kulingana na saa za unakoishi na Kenya inaendelea kusonga mbele, lakini mwendo wake si wa kawaida.

Sokoni sauti za wauzaji zinasikika, matatu zinabishana barabarani, Bunge linaendelea na mabishano yake ya kawaida, lakini bado kuna pengo kubwa katika kifua cha taifa.

Raila Odinga hayupo tena, na nchi inajifunza jinsi moyo wake wa siasa ulivyopiga kwa sauti ya mtu mmoja.

Ngome yake haikuwahi kutiliwa shaka: Nyanza na Magharibi, Pwani, vitongoji vya Nairobi—na hata maeneo mengine aliyoshawishi hatua kwa hatua katika kila moja kati ya mara tano aliyowania urais.

Lakini ushawishi wake ulienda mbali zaidi.

Katika nyanda za Mlima Kenya—nyumbani kwa wapinzani wake wakubwa—kulikuwa na familia zilizompinga hadharani lakini zikimhusudu kwa siri.

Zilifuatilia mikutano yake na vyombo vya habari kwa ustadi wake wa kisiasa, zikitabiri ucheshi wake kabla hajautamka.

Kwa wanahabari, Raila alikuwa habari inayojitunga yenyewe; sura ambayo ililazimisha washirika na wapinzani wake kuchukua misimamo iliyo wazi zaidi.

Kufariki kwake ni hasara kubwa kama kuporomoka kwa nguzo kuu ya jengo. Ukiiondoa, jengo zima linaanza kutikisika.

“Shukrani kwa Baraza la Magavana kwa kuungana kutoa heshima zenu za mwisho kwa kiongozi wetu hapa Kang’o Ka Jaramogi. Baba wa Ugatuzi, Baba, bila shaka anacheka huko aliko mapumzikoni,” alisema Gavana wa Siaya, James Orengo, Jumamosi.

Siku mbili pekee baada ya kifo chake, chama cha ODM alichoongoza, kikiwa kimezama kwenye huzuni, kilimchagua Seneta Oburu Oginga kuwa kaimu kiongozi wa chama.

Kikiwa kimepoteza dira, kikitafuta busara ya kutuliza jahazi wakati wa msiba mkubwa, chama kiligeukia familia, historia, na damu inayobeba kumbukumbu ya taasisi.

Oburu ameweka mkono thabiti usukani huku chama kikijijenga upya katika ngome zake.

Hata hivyo, mtihani mkubwa hauko katika vyeo, bali ni iwapo mtu yeyote au muungano wowote unaweza kudumisha mtandao mpana wa kisiasa ambao Raila alidumisha kote nchini.

Muungano wake ulikuwa wa kipekee: uaminifu wa Nyanza, ujasiri wa kujadiliana wa Magharibi, uvumilivu wa muda mrefu wa Pwani, kuchangamsha jiji la Nairobi akitaka uwajibikaji, na wale waliotoka maeneo mengine waliomuunga mkono kwa sababu alifanya siasa ionekane kama huduma ya umma.

Miezi michache kabla ya kifo chake, Odinga aliingiza ODM katika ushirikiano na Rais William Ruto. Kauli mbiu ilikuwa “kupunguza joto, kuongeza matokeo.”

Lakini sasa akiwa hayupo, makubaliano hayo yanayumba pande zote mbili. ODM inalazimika kuamua ikiwa itaendelea kama mshirika serikalini, jambo litakaloweza kudhoofisha nembo yake, au irejee katika upinzani mkali, jambo litakaloiweka mbali na ushawishi wa serikali.

Kwa upande wa Ikulu, changamoto ni jinsi ya kutumia nguvu ya ODM bila kuitenga na wafuasi wake wenye ari.

Ndani ya ODM, njia za urithi zinaonekana wazi: kuendeleza utaratibu kupitia taasisi, uasi kupitia vijana, na uhalisia wa utendaji kupitia viongozi walio serikalini. Wakati huohuo, wanasiasa wakongwe wa kitaifa wanapanga upya mielekeo yao.

Seneta Oginga, mwana wa Makamu wa Kwanza wa Rais Jaramogi Oginga Odinga, anatambua msukosuko wa ndani na nje ya chama.

“Wengine wananipa changamoto kwamba mimi ni mzee wa zaidi ya miaka 80, na wanajiuliza nitakavyoendesha chama hiki. Lakini mimi nasema viongozi huzaliwa kama uyoga—mungu anawainua ghafla. Hata Raila mwenyewe hakuwahi kuteuliwa na jamii ya Waluo kuwa kiongozi wao; alijitokeza mwenyewe kwa vitendo,” alisema Ijumaa.

Kwa upande wa urithi wa kisiasa katika Nyanza—nyumbani kwa Odinga—eneo hilo sasa limevutia vijana wanaotaka kurithi himaya yake.

Mhadhiri wa Chuo Kikuu cha Multimedia, Profesa Gitile Naituli, anasema Nyanza daima imekuwa dhamiri ya kisiasa ya Kenya, eneo lisilopinda, lenye ujasiri na haki, na kwa hivyo viongozi watakaoibuka lazima waendelee na moto huo.

“Nyanza imefundisha Kenya kuuliza mamlaka maswali mazito, kupinga dhuluma na kutetea haki hata kwa gharama kubwa,” asema Prof Naituli.

Kiongozi wa Wiper, Kalonzo Musyoka, amejitokeza kwa heshima ya mkongwe aliyeshirikiana na Raila mara kadhaa.

Martha Karua wa chama cha People’s Liberation Party anabeba ajenda thabiti ya utawala wa sheria inayoweza kuvutia tabaka la kati na wataalamu.

Na Rigathi Gachagua wa DCP, sasa akiwa nje ya ua wa Ikulu, anajaribu kubadilisha malalamiko ya Mlima Kenya kuwa hoja ya kitaifa.

Wote hawa wamewahi kufanya kazi na Raila na kumpinga, wakati mwingine katika msimu mmoja. Hapo ndipo kipimo cha upungufu wake kinapoonekana—aliandaa uwanja wa siasa kwa namna ambayo hata wapinzani wake walionekana zaidi kupitia yeye.

Fikiria kauli ya Gachagua aliposema waliweka “mitego” kuhakikisha Raila haingii serikalini. Ni kejeli kwamba mwaka mmoja baadaye Gachagua mwenyewe aliondolewa madarakani huku Raila akiikaribia.

Zaidi ya utu wake, ramani ya kisiasa inabadilika. Magharibi mwa Kenya, siasa zinasukumwa kati ya ahadi za maendeleo na mvuto wa upinzani wa jadi. Pwani inadai matokeo halisi—ardhi, riziki, manufaa yanayoonekana.

Nairobi, kura zitahesabiwa kwa bei ya chakula, nauli ya matatu na bili za maji. Ziwa Victoria, ambako majonzi yamekita mizizi, linajiuliza kama huzuni inaweza kugeuzwa kuwa umoja bila aliyekuwa kinara wa mwamko huo.

Kwa upande wa urais, uwanja umepungua. Uungwaji mkono mkubwa wa Mlima Kenya wa 2022 umedhoofika; ushirikiano na ODM unaweza kutoa faraja, lakini pia unaweza kuwa kizuizi. Kenya inajua subira ya raia inapokosa matokeo halisi.

Mipango ya usalama inaona hali ikiwa tulivu kuliko vipindi vya nyuma, huku taasisi za uchaguzi na mifumo ya tahadhari mapema zikiwa zimekomaa.

Hata hivyo, hatari ndogo bado zipo—migogoro ya kaunti, ukosefu wa ajira na mikusanyiko mikubwa ya watu—vinahitaji usimamizi bora badala ya siasa tupu.

Kuhusu mtu ambaye bado anapokea wageni hata akiwa amefariki, ni rahisi kujiuliza iwapo kutazaliwa mwingine kama yeye.

Lakini Kenya ya baada ya Odinga huenda ikachukua muda mrefu kabla ya kumpata mrithi mwenye ushawishi kama huo.

Wengi tayari wametembelea kaburi lake, wengine wakipanga safari za kisiasa hadi Kang’o Ka Jaramogi, wengine hata wakitumia eneo hilo kupiga picha wakilenga umaarufu wa mitandaoni.

Labda urithi wake utagawanywa: wengine wataendelea kutetea wananchi, wengine mazungumzo ya kisiasa, wengine dhamiri ya taifa, na wengine ujenzi wa miungano.

Iwapo watashirikiana, mfumo wa kisiasa unaweza kupata uimara wa kweli. Iwapo hawatafanya hivyo, pengo litajitokeza katika mwonekano wa upinzani hafifu na siasa zisizozalisha matokeo.