TATIZO kuu la watoto siku hizi si mitandao ya kijamii pekee, bali ni zile “dozi fupi” za habari, burudani, na taarifa mbalimbali tunazopokea kila siku.

Mtaalamu wa malezi na mwanasaikolojia Amanda Saca asema vipindi hivi vifupi,  visivyo na muktadha, vinadhoofisha mitandao ya neva kwenye sehemu ya mbele ya ubongo, na kuathiri uwezo wetu wa kupanga, kupanga kazi, na kutatua matatizo.

“Vijana wanaodhani wameelewa suala fulani kwa sababu tu wameona video ya sekunde 15, si tu kwamba hawapati habari kamili, bali pia hukosa fursa ya kuelewa muktadha, kutathmini vyanzo, na kutoa hitimisho. Na mchakato huu unaharibu maendeleo ya ubongo wao,” aeleza Amanda.

Katika muda wa miongo michache tu, teknolojia imeweza kuvuruga mchakato wa mageuzi wa ubongo ambao ulichukua mamilioni ya miaka kuendelea. Ni mchakato changamano, asema Amanda, kati ya utotoni na utu uzima. Ubongo wa binadamu hupitia hatua maalum za maendeleo kwa kuzingatia sio tu vichocheo vya kibaolojia bali pia mazingira. Maendeleo haya hayasiti, bali huendelea.

“Kwa mfano, binadamu walipoanza kutumia lugha, ubongo ulijenga maeneo maalum ya kushughulikia maneno ya mdomo na yaliyoandikwa. Tumejenga mitandao tata ya ubongo inayotuwezesha kutumia alama, kufikiria hali za kubuni, na kupanga matukio kwa muda mrefu — kwa sababu tumezoea kushughulika na vichocheo changamano. Tunapopunguza ubora na wingi wa vichocheo hivyo changamano, tunadhoofisha mitandao ya ubongo inayosaidia uwezo huo,” asema Amanda.

Tatizo ni kwamba mageuzi huchukua maelfu ya miaka kubadilisha ubongo, lakini teknolojia inafanya hivyo kwa kasi ya ajabu.

“Hili si suala la uraibu wa mitandao ya kijamii pekee. Muda unaotumika katika ulimwengu wa kidijitali (unaofikia hadi saa saba kwa siku, kwa mujibu wa tafiti fulani) unahusisha vipande vya habari, video fupi, jumbe fupi na barua pepe,” asema Amada na kuongeza kuwa  teknolojia imejikita katika kila nyanja ya maisha — elimu, usafiri, burudani — lakini hatujui ni lini zana hizi zinapozidi kusaidia maisha na kuanza kuharibu kazi za ubongo.

“Tunajua tu kwamba watoto waliokuwa wakijenga vitu, kucheza michezo, kusoma vitabu, na kushirikiana kijamii, sasa hutumia muda mwingi wakitazama mfululizo wa taarifa za kipuuzi zisizo na muktadha. Video moja au picha hufuatiwa na nyingine — bila muktadha wowote — na vijana hawa kwa bahati mbaya hujinyima fursa ya kupata uzoefu wa kina unaohitajika kwa maendeleo ya ubongo,” aeleza mwanasaikolojia huyu.

Mbaya zaidi, asema Amanda, uhusiano huu ni wa pande mbili na hujirudia: muda mwingi wa dijitali hupunguza fursa za kupanga muda na kazi, na kuweka nafasi ya kutazama tu bila kushiriki. Vipande fupi vya taarifa huuchosha ubongo na kupunguza uwezo wake wa kudumu  kuchakata hali changamano. Hii huleta upungufu katika  utendakazi wa ubongo, na upungufu huo huufanya ubongo kuwa rahisi kushawishiwa kutumia dijitali  zaidi.

Kuna tafiti nyingi zinazosema kuwa changamoto nyingi za kitaaluma na kushuka kwa utendaji shuleni zina uhusiano mkubwa na upungufu wa uwezo wa ubongo. Lakini uwezo huu wa kiakili hauna somo maalum linalousimamia, na hivyo haufundishwi moja kwa moja.

“Tunahitaji kuwasaidia watoto kutambua kwa makini hatua zinazohitajika kupanga muda, kupanga kazi, na kudhibiti umakini wao,” asema Amanda.