03/12/2020
  • Dec 03, 2020

AKILIMALI: ‘Kijishamba cha ghorofa’ kinamfaa mkulima wa mjini

Na SAMMY WAWERU

UHABA wa vipande vya ardhi vilivyotengwa kwa ajili ya kilimo mijini ni suala ambalo ni bayana katika maeneo mengi nchini.

Upungufu huo unachangiwa na ongezeko la watu, hasa kufuatia uhamiaji wa mijini kutoka mashambani.

Wengi wanahamia mijini ili kutafuta ajira ili kujiendeleza kimaisha.

Vilevile, kuna walioko mijini kwa minajili ya kuzima kiu cha kupata masomo, hususan vijana waliopata mwaliko wa kujiunga na taasisi za elimu ya juu.

Mengi ya mashamba, wamiliki wanayageuza kuwa ploti za majengo ya kukodi.

Huku idadi ya watu maeneo ya mijini ikiendelea kuongezeka, ndivyo upungufu wa mashamba unaizi kushuhudiwa.

Sharti wanaoishi humo wabugie cha kutuliza matumbo. Maeneo ya mashambani ndio tegemeo katika uzalishaji wa chakula, hasa mazao mbichi ya kilimo.

Nyakati zingine, kufuatia mfumuko wa bei ya bidhaa za kula, wenye mapato ya chini hupitia wakati mgumu kulisha familia au jamaa zao.

Wakati akilea wanawe, ambao sasa ni watu wazima, Elizabeth Karungari alikumbana na changamoto za aina hiyo.

Hata hivyo, mama huyo anasema alikuwa akitumia kipande chake cha ardhi chenye ukubwa wa robo ekari, kiungani mwa jiji la Nairobi, kupunguza gharama.

Sehemu moja ya ploti yake ikiwa imejengwa nyumba, iliyosalia ameigeuza uga wa kilimo na ufugaji wa kuku.

“Gharama ya mboga, vitunguu na pia ndizi nimeipunguza kwa kiasi kikubwa,” Elizabeth anaelezea.

Ploti yake pia ina miti miwili ya maembe, matunda ambayo msimu wa mavuno humpa mapato ya ziada.

Isitoshe, mbolea anayotoa kwenye kizimba chake cha kuku ndiyo anaitumia kunawirisha mazao ya kilimo.

“Kwangu mayai na nyama ya kuku, hayakosi,” mama huyo anasema.

Kulingana na Salome Muthoni, ambaye ni mtaalamu wa masuala ya kilimo, licha ya uhaba wa mashamba mijini, wakazi wanaweza kutumia nafasi ndogo waliyo nayo kulima mimea inayochukua muda mfupi kuzalisha.

“Mazao mbichi kama vile mboga aina ya sukuma wiki, spinachi, mboga tofauti za kienyeji, nyanya na pia vitunguu, yanaweza kukuzwa kwenye ploti,” Salome anaeleza.

Mdau huyo anasema hayahitaji nafasi kubwa ya ardhi “ila ile finyu iliyopo”.

Mfano, anasema mpangaji kwa idhini ya landilodi anaweza kutengeneza ‘shamba’ lenye umbo la duara (conical-shape), na lenye ngazi kuenda juu, kwa kutumia karatasi ngumu za plastiki zinazotumika katika kilimo.

“Umbo hilo likitiwa udongo na pia mbolea, litakukuzia mboga aina nyingi,” Salome anasema.

Mbali na mboga, umbo hilo pia limekumbatiwa kuzalisha matunda kama vile stroberi, katika eneo tambarare na pia kwenye kivungulio (green house).

Manufaa ya mfumo huo wa kisasa katika kuendeleza shughuli za kilimo, ni kwamba matumizi ya maji huwa yamepunguzwa kwa kiwango kikubwa.

“Kwenye mashina ya mimea, weka na utandaze nyasi zilizokauka (nyasi za boji) ili kuzuia uvukizi wa maji,” mtaalamu Salome anashauri.

Mkulima anayejitambua kama Paul, kutoka Kiambu, amekumbatia mfumo huo na anasema hivi karibuni anapania kuugeuza kuwa kilimo-biashara.

“Nimegundua nafasi inayotumika ni haba, na ni bora kwa wanaoishi maeneo ya mijini,” anasema.

Ni mfumo ambao ukikumbatiwa na wenyeji wa mijini, gharama ya ununuzi wa chakula hasa mazao mbichi ya kilimo yanayochukua muda mfupi kuzalisha, itapunguza kwa asilimia kubwa.

  • Dec 03, 2020

Dortmund wasonga mbele katika UEFA licha ya kukosa Haaland katika mechi dhidi ya Lazio

Na MASHIRIKA

LICHA ya kuzikosa huduma za fowadi tegemeo Erling Braut Haaland, Borussia Dortmund walifuzu kwa hatua ya 16-bora ya Klabu Bingwa Ulaya (UEFA) baada ya kulazimishia Lazio ya Italia sare ya 1-1 mnamo Disemba 2, 2020 uwanjani Signal Iduna Park, Ujerumani.

Haaland ambaye kwa pamoja na Alvaro Morata wa Juventus wanaongoza orodha ya wafungaji bora wa UEFA kwa mabao sita kila mmoja hadi kufikia sasa, alikosa kuwa sehemu ya kikosi kilichotegemewa na Dortmund dhidi ya Lazio kwa sababu ya jeraha la paja.

Kukosekana kwake kulihisika pakubwa katika safu ya mbele ya Dortmund ambao walifungiwa bao na Raphael Guerreiro katika dakika ya 44.

Penalti ya mshambuliaji Ciro Immobile katika kipindi cha pili iliwapa Lazio sare ambayo kwa sasa inawaweka katika ulazima wa kujizolea angalau alama moja katika mchuano ujao dhidi ya Club Brugge ya Ubelgiji ili kufuzu kwa hatua ya mwondoano. Club Brugge waliwapokeza Zenit St Petersburg kichapo cha 3-0 katika mchuano mwingine wa Kundi F uliosakatwa Disemba 2, 2020.

Dortmund kwa sasa wanadhibiti kilele cha Kundi F kwa alama 10, moja zaidi kuliko nambari mbili Lazio. Club Brugge wanashikilia nafasi ya tatu kwa alama saba, sita zaidi kuliko Zenit ya Urusi.

  • Dec 03, 2020

Msimamo mkali wa Sonko kulemaza shughuli jijini

Na COLLINS OMULO

SHUGHULI katika Serikali ya Kaunti ya Nairobi huenda zikalemazwa hivi karibuni, kufuatia hatua ya Gavana Mike Sonko kukataa kuidhinisha utoaji wa pesa katika akaunti ya kaunti hiyo.

Mtanziko huo wa kifedha kati ya Gavana Sonko na Bunge la Kaunti unaendelea huku serikali ya kaunti hiyo ikishindwa kutekeleza bajeti ya Sh37.5 bilioni.

Wafanyakazi wa baraza la Jiji, madiwani na waajiriwa wa Bunge la Kaunti hawajalipwa mishahara ya miezi miwili iliyopita kwa sababu ya mvutano huo wa bajeti.

Bajeti hiyo ilipitishwa na madiwani mnamo Oktoba lakini Gavana akakataa kuidhinisha Mswada kuhusu Ugavi wa Fedha katika Kaunti ya Nairobi, 2020 na kurejesha tena mswada huo bungeni kupitia notisi rasmi.

Notisi hiyo ilikataliwa baadaye na bunge hilo mnamo Novemba 3, 2020 kabla ya mswada huo kuchapishwa rasmi kama sheria wiki moja baadaye baada ya gavana huyo kukataa kutia sahihi yake katika bajeti hiyo vilevile.

Bajeti hiyo inayozozaniwa ilitengea Idara ya Huduma za Nairobi (NMS) Sh27.1 bilioni na kuachia utawala wa Bw Sonko Sh8.4 bilioni na bunge hilo la kaunti Sh2 bilioni.

Serikali ya Kaunti ya Nairobi imekuwa ikitumia asilimia 25 ya bajeti ya kila mwaka au takriban Sh8.5 bilioni – kuendesha shughuli zake za kila siku tangu Juni. Hata hivyo, jambo hilo lilisitishwa na Mdhibiti wa Bajeti, Bi Margaret Nyakango baada ya bajeti kupitishwa.

Msemaji wa Gavana Sonko, Bw Ben Mulwa, alithibitisha kuwa serikali ya kaunti hiyo haina uwezo wa kutumia fedha kwa matumizi ya kila siku na ya kimaendeleo hadi bajeti mpya itakapoidhinishwa na kuanza kuachilia fedha za kaunti.

Hata hivyo, alisema, bajeti hiyo inayozingirwa na utata haiwezi kutekelezwa pasipo Gavana Sonko kutia sahihi idhini – nakala inayotoa kibali cha kutoa hela kutoka kwa Hazina ya Mapato ya Kaunti.

  • Dec 03, 2020

Manchester United katika hatari ya kuaga kipute cha UEFA baada ya kupigwa 3-1 na PSG ugani Old Trafford

Na MASHIRIKA

MATUMAINI ya Manchester United kufuzu kwa hatua ya 16-bora ya Klabu Bingwa Ulaya (UEFA) sasa ni finyu baada ya mabao mawili kutoka kwa fowadi Neymar Jr kusaidia Paris Saint-Germain (PSG) kusajili ushindi wa 3-1 mnamo Disemba 2, 2020 uwanjani Old Trafford.

Neymar aliwafungulia PSG ukurasa wa mabao katika dakika ya sita kabla ya Marcus Rashford kusawazisha mambo kunako dakika ya 32 alipofunga bao lake la tatu katika mechi nne dhidi ya miamba hao wa soka ya Ufaransa.

Hata hivyo, Marcos Marquinhos Correa aliwaweka PSG uongozini kwa mara nyingine katika dakika ya 69 sekunde chache kabla ya kiungo Fred Rodrigues wa Man-United kuonyeshwa kadi nyekundu kwa kumchezea visivyo Ander Herrera aliyeingia uwanjani katika kipindi cha pili.

Bao la pili lililofungwa na Neymar dhidi ya wenyeji wao Man-United lilikuwa lake la 38 katika kivumbi cha UEFA.

Matokeo ya mechi hiyo yanasaza Man-United wakijivunia alama tisa katika Kundi H sawa na PSG na RB Leipzig waliowapepeta Istanbul Basaksehir 4-3 nchini Uturuki.

Sare ya aina yoyote kwa Man-United katika mchuano ujao dhidi ya Leipzig nchini Ujerumani mnamo Disemba 8, 2020 itawapa tiketi ya hatua ya 16-bora kwenye UEFA msimu huu.

Kabla ya kuongoza vijana wake kuvaana na Man-United, kocha Thomas Tuchel wa PSG aliungama kuwa Rashford ni msumbufu na akawataka mabeki wake kumbana kabisa.

Hii ni baada ya chipukizi huyo raia wa Uingereza kufunga penalti ya dakika za mwisho iliyowabandua PSG kwenye hatua ya mwondoano mnamo 2018-19 jijini Paris licha ya kwamba miamba hao wa Ufaransa walishuka dimbani wakijivunia ushindi wa 2-0 kutokana na mchuano wa mkondo wa kwanza uwanjani Old Trafford.

Rashford alifunga tena bao jingine la dakika za mwisho katika ushindi wa 2-1 uliosajiliwa na Man-United dhidi ya PSG katika mechi ya mkondo wa kwanza msimu huu jijini Paris, Ufaransa.

Akipania kuendeleza ubabe wake dhidi ya PSG, Rashford alishirikiana vilivyo na chipukizi Anthony Martial na wakamtatiza pakubwa kipa Kaylor Navas wa PSG.

Bao la Rashford lilikuwa lake la sita hadi kufikia sasa kwenye kampeni za UEFA na idadi hiyo ya mabao inamweka katika orodha ya wafungaji bora wa kivumbi hicho hadi kufikia sasa. Erling Haaland wa Borusia Dortmund, Alvaro Morata wa Juventus na Romelu Lukaku wa Inter Milan wanajivunia pia mabao sita kila mmoja katika UEFA msimu huu wa 2020-21.

Mabao 38 ambayo Neymar amefunga hadi kufikia sasa kwenye UEFA sasa yanamsaza na magoli mawili zaidi kumfikia Sergio Aguero wa Manchester City ambaye mchezaji wa pili baada ya Lionel Messi wa Barcelona na Argentina anayejivunia idadi kubwa zaidi ya mabao katika soka ya UEFA.

Kocha Ole Gunnar Solskjaer wa Man-United alisema ndiye anayestahili kulaumiwa kwa kutomwondoa Fred uwanjani mwishoni mwa kipindi cha kwanza ikizingatiwa kwamba alikuwa ameonyeshwa kadi ya manjano hapo awali kwa kosa la kumchezea visivyo Leandro Paredes kabla ya Rashford kusawazisha.

Man-United kwa sasa wanajiandaa kuvaana na West Hamu United mnamo Disemba 5, 2020 uwanjani London Stadium. Mchuano huo unatarajiwa kuhudhuriwa na mashabiki 2,000.

Baada ya hapo, Solskjaer ataongoza vijana wake kutua Ujerumani kuvaana na Leipzig waliopigwa na Man-United 5-0 katika mchuano wa mkondo wa kwanza wa UEFA mnamo Oktoba 28, 2020 uwanjani Old Trafford.

  • Dec 03, 2020

Giroud afunga mabao manne na kuongoza Chelsea kudhalilisha Sevilla katika UEFA

Na MASHIRIKA

OLIVIER Giroud alifunga mabao manne katika ushindi wa 4-0 uliosajiliwa na Chelsea dhidi ya Sevilla kwenye mchuano wa Klabu Bingwa Ulaya (UEFA) mnamo Disemba 2, 2020.

Ushindi huo uliosajiliwa na Chelsea ugenini uliwapa uhakika wa kukamilisha kampeni za hatua ya makundi kileleni Kundi E.

Giroud alifunga mabao mawili katika kipindi cha kwanza baada ya kushirikiana vilivyo na Kai Havertz na Matteo Kovacic.

Alifumwa nyavu za wenyeji wao kwa mara ya tatu kupitia mpira wa kichwa katika dakika ya 74 kabla ya kufunga penalti ya dakika ya 88 alipochezewa visivyo ndani ya eneo la hatari.

Chelsea walioshuka dimbani kwa minajili ya mchuano huo wakiwa tayari wamefuzu kwa hatua ya 16-bora, walifanyia kikosi kilichoambulia sare tasa dhidi ya Tottenham Hotspur katika gozi la Ligi Kuu ya Uingereza (EPL) mnamo Novemba 29, 2020 mabadiliko tisa.

Havertz na Christian Pulisic waliokuwa mkekani kwa muda mrefu kuuguza majeraha, walipangwa katika kikosi cha kwanza cha Chelsea almaarufu ‘The Blues’ kwa mara ya kwanza tangu Oktoba 2020.

Mchuano dhidi ya Sevilla ulimshuhudia pia kocha Frank Lampard akimwajibishwa chipukizi Billy Gilmour, 19, kwa mara ya kwanza msimu huu. Kiungo huyo alitokea benchi katika kipindi cha pili.

Sevilla ambao pia waliingia ugani wakiwa tayari wamejikatia tiketi ya hatua ya 16-bora, walikosa huduma za wanasoka wengi wa kikosi cha kwanza na walitegemea maarifa ya kipa Alfonso Pastor katikati ya michuma baada ya mlinda-lango chaguo la kwanza, Tomas Vaclik kupata jeraha mazoezini.

Ilikuwa mara ya kwanza kwa Pastor, 20, kuchezeshwa na Sevilla walionyanyua ubingwa wa Europa League katika msimu wa 2019-20.

Hadi alipoowadhalilisha Sevilla, Giroud alikuwa amepangwa katika kikosi cha kwanza cha Chelsea mara moja pekee msimu huu kwenye mchuano wa EFL ulioshuhudia Tottenham Hotspur wakiwaangusha uwanjani Stamford Bridge.

Giroud aliingia uwanjani kuongoza safu ya mbele ya Chelsea dhidi ya Sevilla akijivunia kufunga bao la ushindi katika dakika za mwisho kwenye mechi ya awali ya UEFA iliyowakutanisha na Rennes ya Ufaransa mnamo Novemba 24, 2020.

Uhakika wa Giroud kuunga kikosi cha kwanza cha Chelsea msimu huu ulishuka baada ya waajiri wake kumsajili fowadi Timo Werner ambaye amekuwa akishirikiana vizuri zaidi na Tammy Abraham kwenye safu ya mbele ya kikosi cha Lampard.

“Giroud ni mwanasoka wa haiba kubwa na mvamizi tegemeo katika mechi muhimu. Angalia rekodi yake ya ufungaji katika timu ya taifa na kwenye kivumbi cha UEFA,” akatanguliza Lampard.

“Fomu yake inazidi kuimarika kila uchao. Anajitahidi mazoezini na ni mfano bora kwa chipukizi wetu hasa ikizingatiwa ukubwa wa kiwango cha kuhisika kwa ushawishi wake kila anaposhuka dimbani,” akasema Lampard kumhusu fowadi huyo wa zamani wa Arsenal.

Mwishoni mwa mchuano huo, Lampard alikiri kwamba hakutarajia kibarua chao dhidi ya Sevilla kiwe chepesi kiasi hicho hasa ikizingatiwa kwamba miamba hao wa Uhispania waliwalazimishia sare tasa katika mechi ya mkondo wa kwanza mnamo Oktoba 2020 uwanjani Stamford Bridge. Chelsea walitawazwa mabingwa wa taji la UEFA kwa mara ya mwisho mnamo 2012.

Mbali na Havertz na Pulisic, wanasoka wengine walioridhisha pakubwa kambini mwa Chelsea dhidi ya Sevilla ni Callum Hudson-Odoi na Antonio Rudiger.

Chelsea kwa sasa wanajiandaa kuwa wenyeji wa limbukeni wa EPL, Leeds United mnamo Disemba 5, 2020 kabla ya kukamilisha kampeni zao za makundi kwenye UEFA mnamo Disemba 8, 2020 dhidi ya Krasnodar ya Urusi uwanjani Stamford Bridge.

Kwa upande wao, Sevilla wameratibiwa kucheza na Real Madrid kwenye mechi ya La Liga mnamo Disemba 5 kabla ya kuvaana na Rennes katika mchuano wa mwisho wa Kundi E katika UEFA.

  • Dec 03, 2020

Nahodha wa Harambee Starlets atua kambini mwa Thika Queens kwa mkataba wa miaka mitatu

Na CHRIS ADUNGO

KIKOSI cha Thika Queens kinachoshiriki Ligi Kuu ya Soka ya Wanawake nchini (KWPL) kimemsajili nahodha wa Harambee Starlets, Dorcas Shikobe kadri kinavyozidi kujisuka upya kwa minajili ya kampeni za msimu ujao wa 2020-21.

Shikobe anaingia katika sajili rasmi ya Queens waliotawazwa mabingwa wa KWPL mnamo 2017 baada ya kuagana rasmi na Oserian Ladies waliojivunia huduma zake mnamo 2019. Ametia saini mkataba wa miaka mitatu.

Katika mahojiano yake na Taifa Leo, Fredrick Chege ambaye ni Meneja wa Queens amesema kwamba ujio wa Shikobe utaimarisha zaidi safu yao ya ulinzi na kuwapa kila sababu ya kutwaa taji la msimu huu wa KWPL utakaoanza rasmi mnamo Disemba 12.

“Shikobe ni miongoni mwa mabeki matata zaidi katika KWPL kwa sasa. Shikobe analeta tajriba pevu itakayotukweza pazuri. Tatizo letu limekuwa kwenye idara ya ulinzi ambayo kwa sasa imepigwa jeki pakubwa,” akasema Chege.

Shikobe anaingia kambini mwa Queens baada ya uhamisho hadi Yanga Princess ya Tanzania kugonga ukuta.

“Yanga walitarajiwa kunipokeza kima cha Sh100,000 za kutia saini mkataba. Walitazamiwa pia kulipa ada ya Sh200,000 za uhamisho. Lakini badala yake, walisema wangenipa Sh50,000 pekee kisha kukamilisha salio baadaye,” akasema Shikobe.

Kwa kuingia Queens, Shikobe anarejea katika kikosi alichoagana nacho kabla ya kuingia Oserian mnamo 2015.

Thika Queens wameratibiwa kufungua kampeni zao za KWPL msimu ujao dhidi ya limbukeni wa ligi hiyo, Ulinzi Starlets.

  • Dec 03, 2020

TAHARIRI: Machifu hawafai kuendesha BBI

KITENGO CHA UHARIRI

MALALAMISHI kutoka kwa baadhi ya wananchi kwamba wanalazimishwa kutia sahihi kuonyesha wanaunga mkono kura ya maamuzi, yanatia doa mchakato mzima wa urekebishaji katiba.

Haikustahili kamwe serikali kuagiza maafisa wa utawala kama vile machifu na makamishna kuhusika katika shughuli ya ukusanyaji sahihi za BBI. Wengi wa maafisa hao wamejitetea kwamba hawalazimishi raia, lakini tusidanganyane, ziara kutoka boma moja hadi nyingine ambazo imethibitishwa zinafanywa na machifu maeneo kadhaa, zinatosha kushurutisha mwanakijiji kutia sahihi hata kama haungi mkono kura ya maamuzi.

Hii si mara ya kwanza kura ya maamuzi kuandaliwa nchini, na wanasiasa walikuwa na uwezo wa kuzungusha vijitabu vya kukusanya sahihi bila kuhusisha maafisa wa utawala katika shughuli hiyo.

Mchakato wa kurekebisha katiba ambao ulianzishwa kufuatia handisheki ya Rais Uhuru Kenyatta na Kiongozi wa ODM Raila Odinga, umekuwa ukivumishwa kuwa na lengo la kuleta uwiano na utangamano kitaifa.

Inasikitisha kuwa, tangu mwanzoni mwa handisheki hadi sasa, matukio mengi yameshuhudiwa ambayo yanaibua maswali kuhusu kama kweli handisheki na Mpango wa Maridhiano (BBI) zitafanikiwa kutimiza malengo tunayoambiwa yanalengwa.

Katika hatua za mwanzoni kwa takriban miaka miwili iliyopita, tulishuhudia jinsi viongozi waliokuwa na msimamo unaotofautiana na ule wa BBI walivyokuwa wakiandamwa na kuadhibiwa.

Baadhi yao waliadhibiwa katika vyama vya Jubilee na ODM, wakapokonywa nafasi katika kamati za Bunge la Taifa na Seneti ikiaminika ni kwa vile walipinga matakwa na waasisi wa BBI.

Hivi sasa, malalamishi kutoka kwa wananchi kwamba wanatishiwa kunyimwa huduma muhimu endapo watakataa kutia sahihi kwa mswada wa kurekebisha katiba, yanaashiria mwendelezo wa utumiaji kifua kukamilisha safari iliyoanza wakati wa handisheki.

Mwelekeo huu si mzuri, na halisaidii kivyovyote ila kutoa nafasi ya wengi kuamini kuna nia fiche katika mpango mzima wa kurekebisha katiba. Demokrasia inayoongoza nchi hii inahitaji kuwa, kila mwananchi angepewa uhuru wa kujiambulia kama anataka marekebisho ya katiba au la.

Hata bila kutumia nguvu ya kushurutisha watu kutia sahihi, si siri kwamba viongozi wanaounga mkono marekebisho hayo bado hawangetatizika sana kufanikiwa kufikisha sahihi milioni moja ambazo zinahitajika na Tume Huru ya Uchaguzi na Mipaka (IEBC) kuendeleza mbele mpango wa kuandaa kura ya maamuzi.

  • Dec 03, 2020

Nzige wavamia mashamba na malisho Lamu

Na KALUME KAZUNGU

BAA la njaa linawakodolea macho wakazi wa Kaunti ya Lamu kufuatia nzige waharibifu kuvamia mashamba yao kwa mara ya kwanza juma hili.

Nzige hao wameharibu mimea katika vijiji vya Mararani, Mangai, Mswakini, Bar’goni, Poromoko, Miruji, Kitumbini, Pandanguo, Maleli, Moa, Mpeketoni, Katsaka Kairu, Boramoyo, Zebra na Hindi.

Wakulima waliozungumza na Taifa Leo Alhamisi walieleza hofu ya kukosa mazao msimu huu baada ya nzige kuharibu mimea yote mashambani.

Mutua Kitetu ambaye ni mkulima wa mahindi, mtama, pojo na maharagwe eneo la Miruji, tarafa ya Mpeketoni, alisema ekari zake nne za mimea zote zimefyekwa na nzige hao tangu walipovamia mashamba yao mapema juma hili.

Bw Kitetu aliiomba serikali kuingilia kati na kuwapulizia dawa wadudu hao na pia kuharibu mayai yao kabla hayajaanguliwa na kuongeza mamilioni ya nzige zaidi eneo hilo.

“Mamia ya ekari za mashamba yetu tayari yameharibiwa na hao wadudu hatari; mimi binafsi nikipoteza ekari nne za mimea yangu iliyofyekwa na nzige,” akasema Bw Kitetu.

Kamau Mbuthia ambaye ni mkulima eneo la Mpeketoni aliiomba serikali na wadau kujitokeza ili kuwasaidia wakulima kupambana na janga la nzige.

Bw Mbuthia pia aliiomba serikali kufikiria kuwafadhili wakulima kwa mbegu za kisasa ili wapande upya baada ya mimea yao kuharibiwa na wadudu hao ambao kwa sasa bado wanaendeleza uharibifu mashambani mwao.

“Watusaidie kunyunyiza dawa za kuua nzige na mayai yao. Kisha wafikirie kuwafadhili wakulima kwa mbegu ili tupande upya. Hali si nzuri mashambani mwetu kwa sasa,” akasema Bw Mbuthia.

Salim Abdi ambaye ni mfugaji wa kuhamahama pia alieleza wasiwasi kwamba ikiwa tatizo la nzige halitakabiliwa na kumalizwa eneo hilo, huenda wafugaji pia wakakosa sehemu za kulishia ng’ombe, mbuzi na kondoo wao.

Alisema tangu juma lilipoanza, mamilioni ya nzige wamekuwa wakionekana kwenye maeneo yao ya malisho wakiendeleza uharibifu.

“Wadudu hao wanaotembea kwa makundi pia wamevamia sehemu zetu za malisho wakiendeleza uharibifu,” akasema Bw Salim.

Kamishna wa Kaunti ya Lamu, Irungu Macharia, alithibitisha kuwa sehemu nyingi za Kaunti ya Lamu zimeathirika na nzige.

Bw Macharia alisema maeneo yote yaliyovamiwa na wadudu hao ndiyo uti wa mgongo kwa kilimo cha Lamu, hatua ambayo alisema huenda ikaathiri pakubwa utoshelezaji na usalama wa chakula eneo hilo.

Alisema serikali kuu kwa ushirikiano na ile ya kaunti tayari wameanzisha shughuli ya kusambaza kemikali za kunyunyizia na kuua nzige pamoja na mayai yao.

Alisema shughuli ya kuwaelimisha wakulima kuhusu mbinu za kukabiliana na kuwamaliza nzige mashambani pia zinaendelea kwenye maeneo mbalimbali ya Lamu.

“Nzige hao tunaamini walivuka Lamu kupitia Hulugho ambao ni mpaka wa Lamu na Garissa na walianza kwa kuvamia mashamba ya Mangai, Mararani, Mswakini na Bar’goni kabla ya kusambaa kote Lamu. Serikali ya kitaifa tayari inaendeleza usambazaji wa kemikali ya kuua wadudu hao waharibifu. Pia tunashirikiana na kaunti ili kuwaelimisha wakulima jinsi ya kukabiliana na tatizo hilo,” akasema Bw Macharia.

  • Dec 03, 2020

Uingereza sasa yaidhinisha matumizi chanjo ya corona

Na MASHIRIKA

LONDON, Uingereza

UINGEREZA Jumatano iliibuka nchi ya kwanza duniani kuidhinisha matumizi ya chanjo ya kampuni ya Pfizer-BioNTech kukabili virusi vya corona.

Taifa hilo lilisema chanjo hiyo itaanza kutolewa kwa raia wake kuanzia wiki ijayo.

“Serikali leo imekubali pendekezo kutoka kwa Mamlaka ya Kuidhinisha Matumizi ya Bidhaa za Matibabu (MHRA) kuidhinisha chanjo kutoka kwa kampuni ya Pfizer-BioNTech kwa matumizi dhidi ya virusi vya corona,” ikasema serikali kwenye taarifa.

“Chanjo hiyo itaanza kutolewa kote nchini kuanzia wiki ijayo,” ikaongeza.

Waziri wa Afya, Matt Hancock, alisema kuwa mpango huo utaanza mapema wiki ijayo.

“Hizi ni habari njema sana,” akasema Hancock.

Kamati maalum ya kusimamia taratibu za utoaji chanjo nchini humo itaamua makundi ambayo yatapewa chanjo hiyo kwanza.

Baadhi ya wale wanaotarajiwa kufaidika kwanza ni watu wanaowahudumia wagonjwa majumbani mwao, wahudumu wa afya na wazee, kwani ndio wako kwenye hatari zaidi kuambukizwa virusi.

Kufikia sasa, taifa hilo limethibitisha visa 1.6 milioni tangu Machi, huku watu zaidi ya 59,000 wakifariki, kwa mujibu wa takwimu rasmi za serikali.

Kampuni ya Pfizer kutoka Amerika, mshirika wake BioNTech kutoka Ujerumani na ile ya Moderna kutoka Amerika zimetangaza tafiti za awali zimeonyesha chanjo hiyo inafaa kwa kiwango cha asilimia 90.

Pfizer ilisifia hatua ya Uingereza kuidhinisha chanjo yake, ikitaja hilo kama tukio la kihistoria kwenye vita dhidi ya janga hilo.

“Kuidhinishwa kwa chanjo ni hatua ambayo tumekuwa tukilenga kuifikia, tulipotangaza kwanza ni kupitia utafiti pekee ambapo ushindi dhidi ya janga hili ungepatikana. Tunasifia sana hatua ya MHRA kutathmini umahsusi wa chanjo yetu na kuchukua hatua ya haraka kuwalinda raia wa Uingereza dhidi ya athari za corona,” akasema Afisa Mkuu Mtendaji wa kampuni hiyo, Albert Bourla.

“Tunapoendelea kutarajia nchi nyingi kuidhinisha matumizi yake, tutadumisha ubora wa chanjo hiyo katika maeneo yote tutakayoagizwa kupeleka kote duniani,” akasema.

Kando na Uingereza, Amerika na Muungano wa Ulaya (EU) pia zinatathmini umahsusi wa chanjo hiyo.

Pfizer ilisema itaanza kusafirisha viwango vidogo vidogo vya chanjo nchini Uingereza, huku ikiendelea kungoja ikiwa Mamlaka ya Kusimamia Dawa na Vyakula (FDA), Amerika, itaidhinisha matumizi yake.

Mamlaka inatarajiwa kutoa uamuzi huo mapema wiki ijayo.

  • Dec 03, 2020

Karata ya Naibu Rais kusukuma refarenda 2022

Na WANDERI KAMAU

LENGO kuu la Naibu Rais William Ruto kuhusu pingamizi lake dhidi ya marekebisho ya katiba lilifichuka Jumatano, baada ya kukutana na viongozi wanaoegemea upande wake.

Akihutubia wanahabari nyumbani kwake Karen, Nairobi, Dkt Ruto alifichua kwamba angependa kura ya maamuzi ifanyike pamoja na Uchaguzi Mkuu ifikapo mwaka wa 2022.

Wadadisi wa kisiasa na baadhi ya viongozi wanasema, hili ni dhihirisho kuwa hatua yake kuitisha marekebisho zaidi ya mswada wa kurekebisha katiba kupitia Mpango wa Maridhiano (BBI) ni kwa lengo la kuchelewesha mchakato mzima.

“Najua watu wengi wanataka tuchukue msimamo, lakini mahali tulipo sasa yahitaji mashauriano kwa mapana. Naamini kuwa bado kuna nafasi kwetu kujadiliana na kuimarisha ripoti hiyo zaidi kwa kuzijumuisha kauli za watu na makundi ambayo yameeleza kutotosheka na mapendekezo yaliyojumuishwa,” akasema.

Dkt Ruto vile vile alisema kuwa kura ya maamuzi ikifanywa, Wakenya wasipige kura ya ndio au la bali kuwe na kila pendekezo litengwe ili wananchi waamue wanayotaka na kukataa yale wasiyoyataka katika mswada uliotolewa majuzi.

Hata hivyo, kauli yake ilikosolewa vikali na kiongozi wa Amani National Congress (ANC), Bw Musalia Mudavadi, aliyesema kuwa Dkt Ruto anaipotezea nchi muda.

“Uwepo wa maridhiano ni pendekezo zuri, lakini lazima tusipoteze muda. Lazima tufuate ratiba ya utekelezaji wa BBI kama ilivyo,” akasema.

Wadadisi walitaja mienendo ya Dkt Ruto kama njama ya kujisawiri kama kiongozi anayewajali Wakenya kabla 2022, kwani mirengo ya wanaoipigia debe ripoti hiyo na wale wanaoipinga i wazi.

Rais Uhuru Kenyatta na kiongozi wa ODM, Raila Odinga ndio wanaoongoza mrengo unaoiunga mkono ripoti huku Gavana Kivutha Kibwana (Makueni), kiongozi wa Narc-Kenya Martha Karua, aliyekuwa Jaji Mkuu Willy Mutunga kati ya wengine wakiwa miongoni mwa wale ambao wamejitokeza wazi kuipinga.

Kwenye mahojiano na ‘Taifa Leo’, Prof Macharia Munene, ambaye ni mdadisi wa siasa, alisema lengo la Dkt Ruto ni kukataa kuwekwa kwenye kapu la wanaoipinga ripoti.

“Mkakati wa Dkt Ruto ni kujitokeza kama kiongozi anayewakilisha matakwa ya Wakenya, hasa baada ya kuorodhesha masuala ambayo bado makundi kadhaa yameeleza kutoridhishwa nayo. Yeye ni mwanasiasa, na ikizingatiwa ametangaza kuwania urais 2022, anajua taswira hiyo itampa uungwaji mkono miongoni mwa Wakenya wengi,” akasema Prof Munene.

Alisema kuwa kwa kuendelea kutoonekana kuipinga ama kuiunga mkono ripoti, Dkt Ruto anajenga taswira ya kiongozi ambaye hapingi maandalizi ya referenda na ambaye pia hawaachi wananchi kwenye masuala waliyotaja kutoridhishwa nayo.

Bw Javas Bigambo, ambaye pia ni mdadisi, alisema kwa kuchukua mwelekeo huo, Dkt Ruto anajua huenda ikawa rahisi kwa Wakenya kukataa baadhi ya mapendekezo ambayo yanaungwa mkono na kambi ya Bw Odinga.

“Anajenga jukwaa la kukabiliana na Raila 2022,”akasema.

Miongoni mwa mapendekezo ambayo Dkt Ruto na wandani wake walitoa jana ni kutathminiwa upya kwa mchakato wa kuteuliwa kwa Msimamizi wa Malalamishi katika Idara ya Mahakama.

Alisema msimamizi huyo anapaswa kuteuliwa na Tume ya Huduma za Mahakama (JSC) ama Jaji Mkuu, kinyume na pendekezo la sasa, ambapo anapaswa kuteuliwa na Rais na kupigwa msasa na Seneti.

Dkt Ruto pia alikosoa idadi ya wabunge, ambayo itaongezeka hadi 640. Badala yake, alipendekeza wawakilishi wa wanawake kuchaguliwa katika Bunge la Kitaifa na Seneti.

Alitaka pia Tume Huru ya Uchaguzi na Mipaka (IEBC) kupewa mamlaka ya kuamua maeneo yanayohitaji kuongezwa maeneobunge, ili kuepusha ubaguzi wa maeneo yanayohitaji uwakilishi zaidi kama vile maeneo kame na yaliyotengwa kimaendeleo.

  • Dec 03, 2020

BBI: Sahihi za kimabavu

Na WAANDISHI WETU

RAIA katika maeneo tofauti ya nchi wamelalamika kwamba maafisa wa utawala wa serikali kuu wanawalazimisha kutia sahihi za kuunga mkono marekebisho ya katiba.

Uchunguzi uliofanywa na Taifa Leo katika pembe mbalimbali za nchi umethibitisha kuwa, miongoni mwa wanaohangaishwa ni vijana, walemavu na wazee wanaotishiwa kutopewa huduma muhimu.

Hali hii inaonyesha taswira kwamba katiba itarekebishwa liwe liwalo, kwani katika mipango ya mapema, viongozi waliopinga mchakato huo waliadhibiwa hasa na vyama vya ODM na Jubilee.

Vijana waliohojiwa walifichua kwamba, wao hutishiwa na maafisa kama vile machifu na manaibu wao kuwa watanyimwa nafasi za Kazi Mtaani kama hawatakubali mswada wa marekebisho ya katiba kupitia kwa Mpango wa Maridhiano (BBI).

Kwa upande mwingine, wazee walidai kuambiwa hawatapokea pesa za msaada kutoka kwa serikali kama watakataa kutia sahihi kwenye vijitabu vya BBI. Ijapokuwa machifu na makamishna wengi wa kaunti walikana madai hayo, imethibitika kwamba walipewa viwango vya sahihi ambavyo kila mmoja anafaa kukusanya, na kuna wanaoogopa kumwaga unga endapo hawatafikisha viwango hivyo.

Katika baadhi ya maeneo, machifu na manaibu wao wanatembea kutoka boma moja hadi jingine wakitafuta sahihi za wapigakura.

Katika Kaunti ya Kisii, Bw David Kangwana alisema hajasoma ripoti ya BBI lakini alilazimishwa kutia sahihi ya kuunga mkono marekebisho ya katiba.

“Chifu wetu alikuja nyumbani kwangu akaniambia nitie sahihi kwenye fomu. Ijapokuwa sijawahi kuona ripoti ya BBI, nilitia sahihi kwa kuwa ninamheshimu,” akasema.

Machifu waliohojiwa na waandishi wetu waliomba wasitajwe wakisema wameambiwa wakusanye kati ya sahihi 200 hadi 400, kutegemea ukubwa wa maeneo wanayosimamia.

Kulingana na Kamishna wa Kaunti ya Kisii, Bw Abdirizak Jaldesa, serikali inalenga jumla ya sahihi 200,000 eneo hilo.

Katika kaunti ndogo za Moiben, Ainabkoi na Kapsereti zilizo Kaunti ya Uasin Gishu, vijana walisema kutokanana vitisho wanavyopokea, baadhi yao wamelazimika kutii amri na kuweka saini shingo upande.

“Mimi ilibidi niweke saini ili nisifukuzwe kazi kwani ni heri nitetee mahali ambapo napata unga kuliko kukaidi amri na nipoteze kazi,” alisema kijana mmoja mtaani Cylus mjini Eldoret.

Katika mtaa wa Langas baadhi ya vijana walidai kuwa kuna watawala wa mtaa ambao wanahakikisha kuwa kabla waanze shughuli za usafi mtaani, ni sharti waweke saini kwenye stakabadhi hyo.

Hali ilidaiwa kuwa hivyo katika mtaa wa Munyaka miongoni mwa mitaa mingine. Hata hivyo Chifu wa Chepkoilel, Bw William Sang alisema hakuna mtawala yeyote ambaye analazimisha vijana kusaini nakala hizo.

“Sijasikia kama kuna mtu yeyote ambaye amelazimishwa kuweka saini kwenye BBI. Huo ni uongo mtupu na propaganda za kisiasa,” alisema Bw Sang.

Wakazi katika eneo la Tudor mjini Mombasa walidai kuwa machifu walitishia kuwapokonya walemavu ufadhili wa serikali iwapo hawatia saini za kuunga mkono BBI.

Hata hivyo, machifu walipinga madai hayo wakisema kuwa ni mipango ya kuidunisha ripoti hiyo.

“Hakuna mtu aliyeshurutishwa kutia saini. Walioshiriki katika shughuli hiyo walifanya hivyo kwa kupenda kwao. Iwapo kuna mtu aliyetishiwa basi ana haki ya kupiga ripoti,” akasema Mohammed Musa, chifu wa Mwembe Tayari.

Kamishna wa Kaunti ya Mombasa, Bw Gilbert Kitiyo alipoulizwa kuhusiana na suala hilo alisema hana ufahamu wa madai hayo. Wazee katika Kaunti ya Kakamega walilalamika kwamba machifu na manaibu wao wanatishia kuondoa majina yao kwenye orodha ya wanaopokea misaada ya fedha kutoka kwa serikali, kama watakataa kutia sahihi. Kwa upande mwingine, imesemekana kuwa wazee ambao bado hawajaanza kupokea fedha za msaada wanaahidiwa majina yao yatajumuishwa mara moja wakitia sahihi.

Mtetezi wa haki za binadamu katika Kaunti Ndogo ya Kakamega Mashariki, Bw Aggrey Majimbo, alisema wamepokea malalamishi mengi kutoka kwa wanavijiji.

Wazee wa vijiji na maafisa wa makundi ya Nyumba Kumi katika kaunti hiyo walilalamika kuwa wanafanya juhudi nyingi kupata sahihi ilhali hawalipwi chochote.

Katika kaunti ndogo kama vile Molo, Kuresoi Kaskazini na Kusini, Rongai, Subukia na Mogotio, zilizo katika Kaunti ya Nakuru, maajenti wa serikali wanaendesha shughuli hiyo nyumba kwa nyumba haswa masaa ya asubuhi na jioni.

Mratibu wa serikali katika eneo la Rift Valley, Bw George Natembeya, alisema wakazi hufunzwa kuhusu mswada wa BBI kabla kujiamulia kutia sahihi.

“Tuligundua kuwa wakazi wengi wa mashinani hawana ufahamu kuhusu mswada huu na ndiposa maajenti wakachaguliwa kuwasaidia kuelewa,” akasema.

Gavana wa Kisumu, Prof Anyang’ Nyong’o, hata hivyo alitetea kuhusishwa kwa maafisa wa utawala katika mchakato mzima wa ukusanyaji sahihi. Akieleza kuhusu mwelekeo huo, alithibitisha kuwa maafisa wa utawala wakiwemo machifu walipewa vitabu vya kukusanya sahihi za wanaounga mkono BBI.

“Inafaa ieleweke kwamba mchakato huu hauna maafisa kama vile wa IEBC ambao pengine wangetegemewa kuhifadhi vitabu vya kukusanya sahihi za wapigakura,” akasema alipohojiwa kwenye runinga Jumanne.

  • Dec 03, 2020

Olunga afunga tena na kunusia taji la Mfungaji Bora katika Ligi Kuu ya Japan

Na CHRIS ADUNGO

FOWADI matata wa Harambee Stars, Michael Olunga alifunga bao na kuchangia jingine katika ushindi wa 2-0 uliosajiliwa na waajiri wake Kashiwa Reysol dhidi ya Vegalta Sendai katika Ligi Kuu ya Japan (J1-League) mnamo Disemba 1, 2020.

Olunga kwa sasa yuko pua na mdomo kutazwa Mfungaji Bora wa Msimu katika kampeni za Ligi Kuu ya Japan inayotarajiwa kutamatika rasmi mnamo Disemba 19, 2020 baada ya kupigwa kwa mechi sita zaidi muhula huu wa 2020-21.

Cristiano da Silva aliwafungulia Reysol ukurasa wa mabao katika dakika ya 21 kabla ya Olunga ambaye ni mshambuliaji wa zamani wa Gor Mahia kufunga la pili kunako dakika ya 60. Bao hilo la Olunga lilikuwa lake la 26 akivalia jezi za Reysol hadi kufikia sasa msimu huu.

Ilikuwa mara ya tatu kwa Olunga kufunga bao kambini mwa Reysol tangu kurejelewa kwa kivumbi cha J1-League kilichositishwa kwa muda mwishoni mwa Oktoba 2020 baada ya visa sita vya maambukizi ya Covid-19 kuripotiwa katika kambi ya waajiri wa Olunga.

Awali, Olunga ambaye kwa sasa anaselelea kileleni mwa wafunga bora katika kipute cha J1-League, alikuwa amefungia Reysol katika ushindi wa 2-1 dhidi ya Sagan Tosu mnamo Novemba 21 na akacheka na nyavu kwa mara nyingine katika ushindi wa 4-1 uliosajiliwa na Kashima Antlers dhidi yao mnamo Novemba 25, 2020.

Katika mahojiano ya hivi majuzi na wanahabari nchini Japan, Olunga alisisitiza kwamba kubwa zaidi katika maazimio yake kwa sasa ni kufunga katika kila mojawapo ya mechi sita zijazo na kujipa uhakika wa kutawazwa Mfungaji Bora wa Mwaka.

“Nashukuru wachezaji wenzangu kwa kunipa fursa za kufunga mabao. Nitajitahidi zaidi katika michuano ijayo ili nifunge zaidi na hatimaye malengo yangu binafsi na ya kikosi kizima yatimizike,” akasema Olunga kwa kuonya kuwa kibarua kilichopo mbele yake si chepesi ikizingatiwa ukubwa wa presha anayokabiliana nayo.

Olunga alikosa kuwa sehemu ya kikosi kilichotegemewa na kocha Jacob ‘Ghost’ Mulee katika mechi mbili zilizopita dhidi ya Comoros katika juhudi za kufuzu kwa fainali za Kombe la Afrika (AFCON) 2022. Stars waliambulia sare ya 1-1 jijini Nairobi katika mkondo wa kwanza kabla ya kupepetwa 2-1 katika mechi ya marudiano jijini Moroni.

Reysol wameratibiwa kuchuana na Nagoya Grampus katika mchuano wao ujao mnamo Disemba 5, 2020.

Chini ya kocha Nelson Baptista, Reysol watashuka ugani baadaye kuchuana na nambari 11 Oita Trinita (Disemba 9), nambari tano Cerezo Osaka (Disemba 12), nambari saba Sanfrecce Hiroshima (Disemba 16) kabla ya kuvaana na mabingwa wa msimu huu, Kawasaki Frontale mnamo Disemba 19. Reysol watafunga rasmi kampeni zao za msimu huu kwa kupepetana na FC Tokyo kwenye kivumbi cha kuwania taji la Levain Cup mnamo Januari 4, 2021.

Kawasaki Frontale tayari wametawazwa wafalme wa kivumbi cha J1-League msimu huu baada ya kujizolea jumla ya alama 75, 17 zaidi kuliko Gamba Osaka wanaoshikilia nafasi ya pili huku wakisalia na mechi nne zaidi za kusakata muhula huu.

  • Dec 03, 2020

Jinsi ya kutengeneza shake ya vanilla na maziwa

Na MARGARET MAINA

mwmaina@ke.nationmedia.com

Muda wa kuandaa: Dakika 10

Wanywaji: 2

Vinavyohitajika

• ndizi mbivu 2

• maziwa glasi 2

• sukari kijiko 1

• vanilla kijiko 1

• custard kijiko 1 (ingawa sio lazima)

• vipande vya barafu

Maelekezo

Osha ndizi zikiwa na maganda yake vizuri. Menya ndizi na ukate kisha weka kwenye jagi la blenda.

Mimina maziwa kwenye ndizi. Weka sukari, custard na vanilla.

Malizia kwa kuweka vipande vya barafu.

Chukua jagi weka kwenye blenda kisha saga mchanganyiko huo kwa muda wa dakika kadhaa.

Rudia kusaga kwa mara ya pili; ikisagika vizuri mimina kwenye glasi.

Furahia kinywaji chako.

Angazio

Kama huna barafu saga na maziwa ya baridi.

Ukipenda ya baridi sana weka kwenye jokovu.

Kama mchanganyiko ni mzito sana mimina maji kiasi kidogo.

Sio lazima kuweka sukari.

  • Dec 02, 2020

Rugby Africa kugawia mataifa 11 Kenya ikiwemo Sh36 milioni kuanza raga 2021

Na GEOFFREY ANENE

KENYA itanufaika na msaada wa Sh36.9 milioni utakaotolewa na Shirikisho la Raga barani Afrika (Rugby Africa) kwa mataifa 11.

Katika taarifa kwa vyombo vya habari Jumatano, Rugby Africa imeorodhesha Kenya pamoja na Namibia, Uganda, Tunisia, Zimbabwe, Algeria, Zambia, Madagascar, Ivory Coast, Senegal na Ghana kupokea fedha kati ya Sh5.8 milioni na Sh671,247 kwa sababu ya hatua kubwa za kimaendeleo nchi hizo zimepiga kwenye raga.

Isitoshe, Rugby Africa ilisema kuwa mataifa yatakayopokea hela hizo yamekuwa yakishiriki mashindano yake na pia kuandikisha matokeo mazuri katika mashindano hayo ambayo ni Kombe la Afrika la wachezaji 15 kila upande na Kombe la Afrika la wachezaji saba kila upande pamoja na Kombe la Afrika la wachezaji walio chini ya umri wa miaka 20 almaarufu kama Barthes Trophy.

Maendeleo ya mwanachama na uthabiti wa raga yake yalichangia asilimia 40 nayo ushiriki wake kwenye mashindano ya Rugby Africa ulichangia asilimia 60.

Rugby Africa imesema kuwa fedha inazotoa kwa mataifa hayo 11 ni za kuzisaidia kufanikisha kurejea kwa raga kwa njia ya salama mwaka 2021 baada ya msimu 2020 kuvurugwa na janga la virusi vya corona.

“Tuna mataifa 39 wanachama wa Rugby Africa, lakini tulichagua 11 ili kuhakikisha fedha zinazotolewa zinaelekezwa katika mataifa ambayo yatazalisha matunda makubwa na yatakayoonekana kwa haraka. Hii inaonyesha kuwa kuna faida kubwa kwa washiriki wa mashindano ya Rugby Africa,” shirikisho hilo linaloongozwa na Khaled Babbou lilisema na kuongeza kuwa fedha hizo ni tofauti na zilizotolewa hapo awali za kusaidia wanachama wake kukabiliana na makali ya janga la corona. Kenya ilipokea Sh644,111 mwezi Septemba wakati Rugby Africa iliwapa wanachama wake wote kiasi tofauti cha fedha kukabiliana na janga la corona.

  • Dec 02, 2020

Ruto, wandani wake wasikitika baadhi ya mapendekezo ya BBI yanaongeza mzigo

Na MWANDISHI WETU

NAIBU Rais William Ruto ameongoza wanasiasa wa mrengo wake katika kikao ambacho wamesema wanataka mpango wa Maridhiano (BBI) uwe wa kuhusisha kila Mkenya na kwamba mapendekezo ya kuongeza viti vya kisiasa yaondolewe kwenye mswada wa marekebisho ya Katiba kupitia kura ya maamuzi.

“Hapa kuna magavana kadhaa, maseneta kadhaa na wabunge zaidi ya 120,” amesema Dkt Ruto akihutubu Jumatano mtaani Karen, Nairobi.

Kiongozi huyo ametaka maswala ya makundi fulani kusalia nyuma kimaendeleo na kuongeza viti ngazi za juu za uongozi, yataongeza mzigo kwa Wakenya.

“Wakati huu tuna Katiba ya 2010 hivyo inawezekana Wakenya wakapigia kura kila pendekezo la kuboresha baadhi ya vifungu katika Katiba,” amesema.

Baadhi tu ya viongozi waliohudhuria kikao hicho na wakahutubu ni Gavana wa Turkana Josphat Nanok, Seneta wa Nakuru Susan Kihika, Seneta wa Meru Mithika Linturi, Mbunge wa Garissa Mjini Aden Duale, Mbunge wa Malindi Aisha Jumwa miongoni mwa wengine.

  • Dec 02, 2020

KAULI YA MATUNDURA: Kanuni za Kudumu za Bunge hazitasaidia sana ikiwa Baraza la Kiswahili la Kenya halitaundwa

Na BITUGI MATUNDURA

MNAMO Novemba 12, 2020, kwenye hafla ya Hotuba ya Rais Kwa Taifa, Rais Uhuru Kenyatta alizindua tafsiri ya Kiswahili ya Kanuni za Kudumi za Bunge kutimiza mahitaji ya Katiba ya Kenya ya mwaka 2010.

Kwa mujibu wa Katiba hiyo, Kiswahili ni lugha ya taifa na rasmi – sambamba na Kiingereza. Hatua ya uzinduzi huo ilipiga jeki mambo mawili.

Kwanza, ilionesha kwamba Kiswahili kinaendelea kukuzwa Kimakusudi nchini Kenya. Kwa muda mrefu, lugha hii imeachwa ijitafutie mkondo wake. Pili, uzinduzi huo utakivusha Kiswahili hadi ng’ambo ya pili katika kuhakikisha kwamba suala la Sera ya Lugha nchini Kenya – hususan kiutekelezaji linatiliwa maanani. Kwa nini? Kwa sababu masuala ya maendeleo na ustawishaji wa lugha yanafungamana mno na siasa.

Licha ya kuisherehekea hatua hii, ni muhimu kukumbuka kwamba Kenya bado haina Baraza la Kiswahili la Kenya (BAKIKE). Je, kuna faida gani kuwa na Baraza la Kiswahili nchini Kenya? Tangu 1967, Tanzania imekuwa na vyombo vingi vinavyofadhiliwa na serikali. Baraza la Kiswahili la Taifa (BAKITA) liliundwa kwa Sheria ya Bunge Na. 27 ya mwaka 1967. Kutokana na sheria hiyo, Baraza hilo linaratibu na kusimamia asasi zote na mawakala wote wanaokuza Kiswahili katika Jamhuri ya Muungano wa Tanzania.

Majukumu yake kama yalivyofafanuliwa na Sheria hiyo ni pamoja na: Kuratibu na kusimamia maendeleo ya Kiswahili nchini Tanzania, kushirikiana na vyombo vingine nchini humo vinavyojihusisha na maendeleo ya Kiswahili na kuratibu shughuli zao, kuhimiza matumizi ya Kiswahili katika shughuli rasmi na za kawaida na kushirikiana na mamlaka zinazohusika zinazohusika kuthibitisha tafsiri sanifu za istilahi.

Majukumu mengine ni pamoja na kutoa huduma za tafsiri na ukalimani kwa serikali, mashirika ya serikali na yasiyo ya serikali na asasi nyingine, kuchapisha jarida au toleo linalohusu lugha na fasihi ya Kiswahili, kushirikiana na mashirika ya kitaifa, asasi na watu binafsi, kufuatilia, kushauri na kusimamia shughuli zinazolenga kukuza Kiswahili na kushirikiana na mashirika mengine ya kitaifa na kimataifa kusimamia utafiti unaohusu Kiswahili nchini Tanzania.

Vilevile, Baraza hilo hutoa ushauri kwa waandishi na wachapishaji ili watumie Kiswahili fasaha mbali na kushirikiana na Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Ufundi kuidhinisha vitabu vinavyotumika shuleni na vyuoni kabla havijachapishwa.

Muundo wa kiutawala wa BAKITA ni kwamba, kuna idara tano; nazo ni idara ya uhariri na uchapishaji, Idara ya Lugha na Fasihi, Tafsiri na Ukalimani, Istilahi na Kamusi na Idara ya Uhusiano. Idara hizi zote hufanya kazi kwa ushirikiano. Idara ya Istilahi na Kamusi kwa mfano hufanya utafiti wa istilahi zinazotakiwa kusanifiwa na Kamati ya Kusanifu Lugha (KAKULU). Idara hii pia huandaa orodha ya istilahi zinazosanifiwa na KAKULU na kuidhinishwa na Baraza, kuandaa istilahi sanifu kwa ajili ya kuchapishwa katika matoleo ya Tafsiri Sanifu na kufuatilia matumizi yake, kuandaa Kamusi kwa matumizi ya asasi, shule na watu wa aina mbalimbali na vilevile kutoa ufafanuzi wa istilahi kwa wanaoihitaji.

Nchini Kenya, shughuli ya kubuni, kusanifisha, kusawazisha na kusambaza istilahi mpya za Kiswahili limeachiwa watu binafsi na vyombo vya habari. BAKIKE hivyo basi itatoa mwongozo katika maendeleo ya Kiswahili.

mwagechure@gmail.com

  • Dec 02, 2020

Gaya kuongoza kikosi cha Kenya Morans kinara akitoa wito kwa KBF kumrejesha kocha Cliff Owuor

Na CHRIS ADUNGO

COLLINS Gaya aliyekuwa msaidizi wa kocha Cliff Owuor, atasamamia sasa mazoezi ya wanavikapu wa Kenya Morans. Hii ni baada ya Owuor kujiunga rasmi na kikosi cha Rwanda Patriotic Army (APR).

Owuor hakurejea nchini wikendi iliyopita pamoja na kikosi na maafisa wengine wa benchi ya kiufundi wa Morans aliosafiri nao jijini Kigali, Rwanda kwa mechi za raundi ya kwanza za kufuzu kwa fainali za Kombe la Afrika (AfroBasket) 2021.

Kwa kukubali upya chombo cha APR, Owuor anajerea katika kikosi alichokinoa kwa kipindi cha miaka 15 hadi 2018 alijiunga na wasomi wa Chuo Kikuu cha USIU-A.

Katika mahojiano yake na Taifa Leo, alilalamikia suala la baadhi ya ‘watu wenye ushawishi’ kuingilia pakubwa shughuli ya kuteuliwa kwa wachezaji wa kuunga timu ya taifa ya Morans – jambo ambalo amekiri lilivuruga utendakazi wake na kumnyima fursa ya kuwa na usemi katika harakati za kuwajibikia kikosi.

“Morans ni miongoni mwa vikosi bora zaidi vya vikapu barani Afrika. Ni timu inayojivunia idadi kubwa ya wachezaji wenye uwezo wa kutwaa mataji ya haiba kubwa iwapo tu shughuli za benchi ya kiufundi hazitatizwa na ‘watu wenye maslahi binafsi’. Hilo ndilo donda sugu ndani ya Morans,” akasema kwa kukiri kwamba amekuwa akiwaniwa na APR tangu Agosti mwaka huu.

Owuor pia alilalamikia suala la kutokuwepo kwa ushirikiano mzuri kati ya wadau wa mchezo wa vikapu nchini Kenya, akitoa mfano wa jinsi kutotolewa mapema kwa fedha za kikosi kulivyochelewesha safari za baadhi ya wachezaji wa ughaibuni.

“Ipo haja kwa wanavikapu wa nje kuwezeshwa kuripoti kambini kwa wakati ufaao ili kocha aoanishe mitindo ya kucheza kwao na wa wanavikapu wengine wa nyumbani. Hilo likifanikishwa, basi Kenya itakuwa miongoni mwa vikosi vya kutisha zaidi barani,” akaongeza.

Kwa upande wake, Gaya amesema: “Hatuwezi kusubiri zaidi kwa Shirikisho la Vikapu la Kenya (KBF) kutafuta kocha mpya. Kuna kazi kubwa ya kufanywa na kitu bora zaidi cha kufanya ni kuanza mazoezi baada ya wiki moja ya kupumzika.”

Hata hivyo, Peter Orero ambaye alikuwa mkurugenzi wa kikosi cha Morans kwenye mashindano ya kufuzu kwa AfroBasket jijini Kigali, ametaka KBF kufanya hima na kumshawishi Owuor kurejea nchini kuendelea na majukumu yake kambini mwa Morans.

Chini ya Owuor, Morans walipiga Msumbiji 79-62 katika mchuano wa mwisho wa Kundi B na kuweka hai matumaini ya kufuzu kwa fainali za AfroBasket zitakazoandaliwa Rwanda mwakani.

Wanavikapu wa Morans waliingia ugani dhidi ya Msumbiji wakitawaliwa na kiu ya kushinda baada ya chombo chao kuzamishwa na Senegal (92-54) na Angola (83-66) katika mechi mbili za ufunguzi wa Kundi B.

Iwapo Morans watatia fora katika marudiano dhidi ya Angola, Senegal na Msumbiji kwenye mkondo wa pili mnamo Februari 2021 na kutua kileleni mwa Kundi B au kumaliza katika nafasi ya pili, basi watafuzu kwa kunogesha fainali za Kombe la Afrika kwa mara ya kwanza tangu 1993.

Mkondo wa pili ya kipute cha Afro-Basket umeratibiwa kuanza Februari 19, 2021 kwa mechi itakayowakutanisha tena Kenya na Senegal. Baadaye, wanavikapu wa Morans watashuka ugani kukabiliana na Angola mnamo Februari 20 kabla ya kumaliza udhia dhidi ya Msumbiji mnamo Februari 22, 2020.

Kwa mujibu wa orodha ya viwango bora vya kimataifa, Morans ndio wanaokamata nafasi ya chini zaidi kwenye Kundi B. Wanashikilia nambari 122 duniani huku Angola, Senegal na Msumbiji wakiwa katika nafasi za 32, 35 na 93 mtawalia.

  • Dec 02, 2020

NMK yakemea wakazi Lamu kwa kuvamia ardhi za turathi

Na KALUME KAZUNGU

HALMASHAURI ya Makavazi na Turathi nchini (NMK) imeonya wakazi wa Lamu dhidi ya kuvamia ardhi za makavazi na kuzigeuza makazi yao.

Naibu Mkurugenzi wa NMK Ukanda wa Pwani, Athman Hussein, anasema baadhi ya wakazi wamekuwa wakinyakua ardhi za makavazi na kuzikalia, hatua ambayo huenda ikachangia kupotea kwa maeneo hayo muhimu.

Katika mahojiano na Taifa Leo, Bw Hussein alitaja makavazi ya Pate, Siyu, Manda na Takwa kuwa sehemu ambazo ziko kwenye hatari ya kunyakuliwa.

Alisema NMK iko kwenye mazungumzo na serikali ya kaunti na ile ya kitaifa ili kuwepo na uwezekano wa kutolewa kwa hatimiliki kwa sehemu za makavazi ambazo hazijakuwa na veti hivyo.

Bw Hussein alisema ni kupitia kuwepo kwa hatimiliki ambapo ardhi za makavazi zitalindwa dhidi ya wanyakuzi.

Aidha aliwaonya wakazi dhidi ya kukalia ardhi hizo, akisisitiza kuwa hatua kali za kisheria zitachukuliwa dhidi ya wavamizi wa ardhi za makavazi.

“NMK haina fedha za kutumika kufurushia watu wanaovamia ardhi za makavazi. Hivyo ni muhimu kwa wananchi kuepuka kukaa kwa ardhi hizo,” akasema Bw Hussein.

Naibu Mwenyekiti wa Baraza la Wazee wa Lamu, Mohamed Mbwana aidha aliilumu NMK kwa kutowajumuisha wazee katika kuzitambua na kuziorodhesha ardhi za makavazi eneo hilo.

Bw Mbwana alisema wazee eneo hilo wako na ufahamu mkubwa kuhusiana na ardhi zote ambazo ni za zamani na ambazo baadhi yazo tayari zienyakuliwa na umma.

“Sisi tunao ufahamu wa ardhi zipi za makavazi ambazo tayari zimenyakuliwa na ni zipi ziko salama. Cha ajabu ni kwamba NMK yenyewe haijatuhusisha katika suala hilo,” akasema Bw Mbwana.

Mwaka 2019, NMK ilitangaza kwamba ilihitaji angalau Sh200 milioni ili kushughulikia masuala ya turathi na makavazi Kaunti ya Lamu.

  • Dec 02, 2020

Liverpool wapiga Ajax na kusonga mbele UEFA huku chipukizi Curtis Jones akiweka historia

Na MASHIRIKA

CHIPUKIZI Curtis Jones wa Liverpool alifunga bao lake la kwanza katika kipute cha Klabu Bingwa Ulaya (UEFA) baada ya kuchuma nafuu kutokana na kosa la kipa Andre Onana wa Ajax mnamo Disemba 1, 2020 uwanjani Anfield, Uingereza.

Ushindi huo uliosajiliwa na Liverpool uliwasaidia kufuzu kwa hatua ya 16-bora ya UEFA kutoka Kundi D wakiwa kileleni.

Onana alichelewa kufikia mpira uliolekezwa langoni mwake na Neco Williams na kusuasua kwake kumpa Jones, 19, fursa ya kucheka na nyavu katika dakika ya 58.

Kipa Caoimhin Kelleher aliyewajibishwa na Liverpool katika nafasi ya mlinda-lango chaguo la kwanza, Alisson Becker pia alichangia pakubwa ushindi wa Liverpool baada ya kufanya kazi ya ziada ya kupangua fataki alizoelekezewa na fowadi Klaas-Jan Huntelaar aliyeingia uwanjani katika kipindi cha pili.

Kiungo wa zamani wa Everton, Davy Klaassen naye alipoteza nafasi nyingi za wazi huku David Neres akishuhudia kombora lake likibusu mwamba wa lango la Liverpool sekunde chache kabla ya kipenga cha kuashiria mwisho wa mchuano kupulizwa.

Jones naye alishuhudia fataki yake ikigonga mhimili wa lango la Ajax dakika nne kabla ya kucheka na nyavu za wageni wao. Liverpool ambao kwa sasa watacheza na Midtjylland ya Denmark katika mchuano wao wa mwisho kundini mnamo Disemba 9, wanaungana na Manchester City na Chelsea ambao ni wawakilishi wengine wa soka ya Uingereza ambao tayari wamefuzu kwa hatua ya 16-bora ya UEFA msimu huu.

Liverpool walishuka dimbani wakitawaliwa na kiu ya kusajili ushindi ili kuepuka presha ambayo vinginevyo ingewakosesha dira baada ya Atalanta ya Italia kuwaduwaza kwa kichapo cha 2-0 katika mechi nyingine ya Kundi D uwanjani Anfield wiki moja iliyopita.

Baada ya Atalanta kulazimishiwa sare ya 1-1 na Midtjylland nchini Denmark, Liverpool kwa sasa wanajivunia alama 12, nne zaidi kuliko nambari mbili Atalanta kwenye Kundi D.

Huku Liverpool wakitumia mchuano dhidi ya Ajax kumkaribisha kikosi nahodha Jordan Henderson aliyekuwa akicheza kwa mara ya kwanza tangu Novemba 8 kwa sababu ya jeraha, Liverpool walifichua kwamba kipa Alisson huenda sasa akasalia mkekani kwa kipindi kirefu.

Jeraha la Alisson ambaye sasa atakosa mechi mbili zijazo za Liverpool dhidi ya Wolves kwenye EPL na Midtjylland kwenye UEFA, linamaanisha kwamba kocha Jurgen Klopp atakosa maarifa ya wanasoka tisa wa kikosi cha kwanza wakiwemo Naby Keita, Trent Alexander-Arnold, Virgil van Dijk, Joe Gomez, Xherdan Shaqiri, James Milner, Thiago Alcantara na Alex Oxlade-Chamberlain.

Maamuzi ya Klopp kumchezesha kipa Kelleher dhidi ya Ajax badala ya Adrian ambaye amekuwa siku zote akichukua nafasi ya Alisson, yanaibua maswali mengi kuhusu mustakabali wa Adrian uwanjani Anfield.

Adrian aliyesajiliwa mwanzoni mwa msimu wa 2019-20, anajivunia kucheza zaidi ya mechi 200 zilizopita akivalia jezi za Real Betis, West Ham United na Liverpool.

Jones (miaka 19 na siku 306) ndiye mchezaji wa tatu mwenye umri mchanga zaidi kuwahi kufungia Liverpool kwenye UEFA baada ya David N’Gog mnamo 2008 (miaka 19 na siku 252 dhidi ya PSV Eindhoven) na Trent Alexander-Arnold mnamo 2017 (miaka 19 na siku 10 dhidi ya Maribor).

  • Dec 02, 2020

Zidane asema hatajiuzulu licha ya Real Madrid kupigwa tena na Shakhtar Donetsk kwenye UEFA

Na MASHIRIKA

KOCHA Zinedine Zidane wa Real Madrid amesema kwamba “hatajiuzulu” licha ya kikosi chake kupokezwa kichapo cha 2-0 kutoka kwa Shakhtar Donetsk ya Ukraine na kudidimiza matumaini ya kusonga mbele kwa mabingwa hao watetezi wa soka ya Uhispania kwenye Klabu Bingwa Ulaya (UEFA) msimu huu.

Real ambao ni wafalme mara 13 wa UEFA, sasa wana ulazima wa kupiga Borussia Monchengladbach katika mchuano wao wa mwisho wa Kundi B ili kufuzu kwa hatua ya mwondoano.

“Siendi kujiuzulu. Sitajiuzulu kabisa. Tunapitia hali ngumu na hili ni jambo la kawaida. Lakini nina imani tele kwamba tutajinyanyua na matokeo duni tunayoshuhudia kwa sasa kikosini litakuwa suala la kuzikika na kusahaulika,” akatanguliza Zidane.

Kocha huyo raia wa Ufaransa aliongoza kikosi chake kucheza na Donetsk siku tatu baada ya Real kupigwa 2-1 na Alaves kwenye Ligi Kuu ya Uhispania (La Liga) katika uwanja wa nyumbani wa Alfredo di Stefano.

“Nina nguvu, ujuzi, uwezo na maarifa ya kugeuza mambo kambini na kurejesha kikosi cha Real kinapostahili kuwa. Nitafanya kila kitu kilichoko ndani ya uwezo wangu kunyoosha mambo. Naamini wachezaji nao wamechoka na kukosolewa mara kwa mara na kulaumiwa. Sina shaka wataniunga mkono kwa hili,” akasema Zidane ambaye ni mchezaji wa zamani wa Real.

Ilikuwa mara ya pili kwa Real kupoteza mechi dhidi ya Donetsk waliowachapa 3-2 katika mchuano wa mkondo wa kwanza jijini Madrid mnamo Oktoba 2020.

Masaibu ya Real katika Kundi B yalizidishwa na ushindi wa 3-2 uliosajiliwa na Inter Milan dhidi ya Borussia Monchengladbach ya Ujerumani katika mchuano mwingine wa Disemba 1, 2020. Inter ya kocha Antonio Conte ilifungiwa mabao mawili na fowadi wa zamani wa Everton na Manchester United, Romelu Lukaku.

Real ambao kwa sasa wanashikilia nafasi ya nne kwenye msimamo wa jedwali la La Liga, walishuka dimbani kuvaana na Donetsk bila ya huduma za fowadi Eden Hazard na nahodha Sergio Ramos.

Hata hivyo, walitumia mchuano huo kumkaribisha kikosini mshambuliaji Karim Benzema aliyechangia bao lao la ushindi dhidi ya Liverpool mnamo 2018 na kutwaa ubingwa wa UEFA nchini Ukraine.

Licha ya Real kuanza vizuri kwa kushambulia sana kupitia kwa Marco Asensio na Benzema, juhudi zao hazikuzaa matunda huku kipa Anatoliy Trubin akijituma maradufu langoni mwa Donetsk. Real kwa sasa wamesajili ushindi mara nne pekee kutokana na mechi 11 zilizopita katika mashindano yote.

Mechi mbili ambazo Real wamepoteza hadi kufikia sasa kwenye makundi ya UEFA ndiyo idadi kubwa zaidi kwa kikosi hicho kuwahi kupoteza tangu 2016-17, 2017-18 na 2019-20 ambapo walipigwa mara mbili pekee kutokana na jumla ya mechi 18.

Donetsk wameshinda mechi mbili pekee kati ya tisa zilizopita kwenye UEFA msimu huu, nazo zimekuwa dhidi ya Real Madrid.

  • Dec 02, 2020

Ripoti ya ‘Production Gap’ yapendekeza mataifa yapunguze matumizi ya nishati ya visukuku

Na MWANDISHI WETU

NI sharti serikali ulimwenguni zipunguze uzalishaji wa nishati ya visikuku kwa asilimia 6 kwa mwaka ili kupunguza hali hatari ya ongezeko la joto

Makala ya kipekee ya Ripoti ya ‘Production Gap’ ya mwaka 2020 kutoka kwa mashirika makuu ya utafiti na Umoja wa Mataifa inaonyesha kuwa kujiimarisha baada ya COVID-19 ni fursa mzuri kwa nchi mbalimbali, ikisema ipo haja ya kubadili mienendo ili kudhibiti viwango vya joto wakati wa uzalishaji wa makaa ya mawe, mafuta na gesi na kuvidhibiti visizidi nyuzijoto 1.5.

Ripoti hiyo, inaelezea masikitiko kwamba nchi zinapanga kuongeza uzalishaji wa nishati ya visukuku kwenye mwongo ujao licha ya utafiti kuonyesha kuwa ulimwengu unahitaji kupunguza uzalishaji wake kwa asilimia sita kwa mwaka ili kudhibiti ongezeko la joto duniani.

Ripoti hii iliyozinduliwa mara ya kwanza katika mwaka wa 2019, inapima pengo kati ya malengo ya Mkataba wa Paris na uzalishaji unaonuiwa kutekelezwa na nchi wa makaa ya mawe, mafuta na gesi.

Hii ina maana kuwa pengo la “production gap” linasalia kuwa kubwa kwa sababu nchi zinapanga kuongeza uzalishaji wa nishati ya visukuku zaidi ya maradufu katika mwaka wa 2030.

Makala ya kipekee yaliyotolewa mwaka huu yanaangazia athari za jangaa la COVID-19 – na mipango na mikakati ya serikali ya kujiimarisha na kuboresha uchumi– kuhusiana na uzalishaji wa makaa ya mawe, mafuta na gesi. Inatolewa wakati mwafaka ambao mabadiliko yanahitajika, kwa sababu janga hili linahitaji hatua za dharura kutoka kwa serikali – na wakati ambapo chumi kuu ikijumuisha China, Japan na Korea Kusini, zimetoa ahadi za kutozalisha gesi chafuzi kabisa.

“Mioto ya ajabu kutokea kwenye misitu, mafuriko, kiangazi na majanga mengine mabaya kutokana na hali ya hewa, ni ukumbusho tosha wa kwa nini tunahitaji kufaulu kukabiliana na majanga kwa mazingira,” alisema Mkurugenzi Mtendaji wa Shirika la Mazingira la Umoja wa Mataifa (UNEP) Inger Andersen,.

Akaongeza: “Tunapojiandaa kuimarisha chumi baada ya jangaa la corona, kuwekeza kwenye nishati inayozalisha kiwango kidogo cha gesi ya ukaa na kwenye miundomsingi ina manufaa kwa chumi, kwa afya na kwa hewa safi. Ni sharti serikali zichukue fursa hii kwa kuhakikisha chumi na mifumo yake ya nishati inaacha kutumia nishati ya visukuku, na kujiimarisha vyema ili kuwa na mustakabali endelevu, wenye haki na ulio dhabiti.”

Ripoti yenyewe ilitolewa na Taasisi ya Mazingira ya Stockholm (SEI), Taasisi ya Kimataifa ya Maendeleo Endelevu (IISD), Taasisi ya Maendeleo Nje ya Nchi, E3G, na UNEP baada ya watafiti mbalimbali kutoka katika vyuo mbalimbali na mashirika mengine ya utafiti kushiriki kwenye uchanganuzi na uhariri.

Mwandishi mkuu wa ripoti hii na Mkurugenzi wa Kituo cha Amerika cha SEI Michael Lazarus alisema utafiti huo unaonyesha wazi kuwa kuna athari mbaya kwa mazingira iwapo nchi zitaendelea kuzalisha nishati ya visukuku kwa viwango vilivyopo, bila kuzingatia mipango yao ya kuongeza.

“Utafiti unatoa masuhuhisho kwa njia ya wazi: sera za serikali zinazopunguza mahitaji na usambasaji wa nishati ya visukuku na kusaidia jamii zinazovitegemea. Ripoti hii inatoa hatua ambazo serikali zinawezachukua kwa sasa ili kuwa na mabadiliko ya haki na yenye usawa bila kutumia nishati ya visukuku,” akasema Lazarus.

Kwanza, matokeo makuu ya utafiti huo yanajumuisha yanadhihirisha ili kuhakikisha joto linasalia kuwa la wastani nyuzijoto 1.5 dunia itahitaji kupunguza uzalishaji wa nishati ya visukuku kwa takribani asilimia sita kwa mwaka kati ya mwaka wa 2020 na mwaka wa 2030. Hata hivyo, watafiti wanasikitika kwamba nchi zinapanga na kunuia kuongeza viwango angalau kwa asilimia mbili kwa mwaka, hali ambayo kufikia mwaka wa 2030 itakuwa zaidi ya maradufu ua viwango inavyopaswa ili kutoziti nyuzijoto 1.5.

Pili, ripoti hiyo inasema kati ya mwaka wa 2020 na mwaka wa 2030, uzalishaji wa makaa ya mawe, mafuta na gesi duniani ni sharti upungue kwa asilimia 11, asilimia nne, na asilimia tatu, mtawalia ili kufanya joto kutozidi nyuzijoto 1.5.

Suala la tatu, ripoti inasema janga la COVID-19 – na masharti ya “kutotoka nje” ili kupunguza maambukizi – vimesababisha kupungua kwa uzalishaji wa nishati ya visukuku kwa muda katika mwaka wa 2020. Lakini mipango ya kabla ya corona na hatua za kujiimarisha baada ya corona ni ishara ya pengo linaloongezeka la uzalishaji wa nishati ya visukuku duniani, na kuhatarisha mazingira vibaya.

Jambo la nne ni kwamba kufikia sasa, serikali za G20 zimeahidi zaidi ya dola za Kimarekani bilioni 230 kutumiwa kukabiliana na corona kwa sekta zinazoshughulika na uzalishaji na matumizi ya nishati ya visukuku duniani, pesa zaidi kuliko zile zinazotolewa kwa wanaotumia nishati isiyochafua mazingira (takribani dola za Kimarekani bilioni 150). Waundasera ni sharti wakabiliane na mwenendo huu ili kufikia malengo ya mazingira.

“Hali ngumu iliyosababishwa na ongezeko la bei ya mafuta mwaka huu pia inaonyesha kuwa maeneo na jamii zinazotegemea nishati ya visukuku ziko hatarini. Njia pekee ya kuepukana na mtego huu ni kuwa na uchumi anuai usiotegemea tu nishati ya visukuku. Ajabu ni kuwa katika mwaka wa 2020 tulishuhudia serikali nyingi zikiongeza maradufu nishati ya visukuku na kuongeza hatari zilizopo,” alisema Ivetta Gerasimchuk, mwandishi mkuu wa ripoti anayesimamia usambasaji wa nishati endelevu kwenye IISD.

“Badala yake, serikali zinapaswa kuelekeza fedha za kujiimarisha baada ya korona kuwezesha kuwa na chumi zanazotegemea vitu mbalimbali na kuanza kutumia nishati isiyochafua mazingira iliyo na manufaa ya kipindi kirefu kwa chumi na kwa ajira. Hii inaweza kuwa changamoto kuu katika karne ya 21, lakini ni muhimu na inaweza kutekelezeka.”

Ripoti hiyo pia inaonyesha jinsi ulimwengu unavyoweza kuacha kutumia nishati ya visukuku kwa njia iliyo na usawa, huku juhudi kubwa zikitarajiwa kutoka nchi tajiri zilizo na taasisi zenye uwezo wa kufanya hivyo na hazitegemei mno uzalishaji wa nishati ya visukuku. Baadhi ya wazalishaji wakubwa wa nishati ya visukuku kwenye kundi hili, ni pamoja na Australia, Canada na Amerika, na ni miongoni mwa nchi zinazotaka kuongeza usambasaji wa nishati ya visukuku.

Nchi ambazo zinategemea mno nishati ya visukuku na hazina uwezo wa kujimudu zitahitaji msaada wa kimataifa ili kuleta mabadiliko kwa njia iliyo na usawa, ripoti hiyo pia inaonyesha njia zinazoweza kutumika.

Watafiti wanahimiza ushirikiano ili dunia iondokane na kadhia hii.

 

  • Dec 02, 2020

LISHE: Mayai, bekoni na pancake

Na MARGARET MAINA

Muda wa kuandaa: Dakika 15

Muda wa kupika: Dakika 40

Walaji: 3

Vinavyohitajika

• mayai 5

• kijiko 1 cha siagi

• chumvi

• vikombe 2 unga wa ngano

• ¼ kikombe sukari

• vijiko 4 vya baking powder

• ½ kijiko cha chumvi

• vikombe 1? maziwa

• ¼ kikombe cha siagi iliyoyeyushwa

• vijiko 2 vya vanilla

• yai 1

• bekoni gramu 500

• mafuta ya kupikia

Maelekezo

Piga mayai, maziwa na chumvi kwenye bakuli, mpaka upate mchanganyiko.

Yeyusha siagi kwenye kikaangio kisichoshika chini katika moto wa chini. Ongeza mchanganyiko wa mayai. Chemsha kwa sekunde 20 bila kugeuza, kisha anza kukoroga. Koroga mpaka mayai yaive. Pakua.

Kwenye bakuli, chekecha unga wa ngano, sukari, baking powder na chumvi. Changanya.

Ongeza maziwa, siagi iliyoyeyushwa, vanilla na yai. Changanya vizuri mpaka ulainike vizuri.

Kwenye kikaangio kisichoshika chini, katika moto wa chini, paka kikaangio siagi.

Mwaga unga wa robo kikombe kwenye kikaangio. Pika mpaka upande wa chini uwe kahawia; geuza na upike upande mwingine. Pakua.

Ondoa bekoni kwenye karatasi.

Kwenye kikaangio kisichoshika chini, weka mafuta ya kupikia yachemke kwenye moto wa juu.

Ziweke bekoni moja baada ya nyingine kwenye mafuta na upike huku ukizigeuza kwa dakika nane.

Pakua na ufurahie.

  • Dec 02, 2020

MKU yapata wahitimu wengi wa somo la sheria – ripoti

Na LAWRENCE ONGARO

CHUO Kikuu Cha Mount Kenya (MKU) kilipata wanafunzi wengi kwenye mpango wa kuwatuma katika kazi za sheria.

Katika ripoti ya kutoka afisi ya sheria mwaka wa 2019-20 na jaji mkuu David Maraga, wanafunzi wapatao 837 walifuzu kwa somo la sheria.

Kulingana na ripoti hiyo, wanafunzi hao walitoka katika vyuo tofauti kama MKU, Chuo Kikuu cha Nairobi (UoN), Chuo Kikuu cha Kanisa Katoliki, Africa Nazarene, Kabarak, Riara, na Chuo Kikuu Cha Kilimo na Sayansi cha Jomo Kenyatta (JKUAT).

Orodha hiyo ya wanafunzi inaonyesha kuwa MKU iliongoza ikiwa na wanafunzi wengi waliofuzu wakiwa 215, UoN ilikuwa ya pili na wanafunzi 207, Kabarak 153, Riara 111, Chuo Kikuu Cha Kanisa Katoliki 79, Africa Nazarene 39, halafu JKUAT 33.

Kulingana na mpangilio uliopo kati ya mwaka wa 2019, Julai hadi Disemba 2019 MKU ilikuwa na wanafunzi 130 waliopata pahala pa kuendesha kazi zao. Halafu wengine 85 walipata nafasi mwezi Januari na Juni 2020.

“Tumepata heshima kubwa kwa wanafunzi wetu kupata nafasi ya kuingia katika idara ya sheria katika kitengo cha Parklands Jijini Nairobi. Pia tunashukuru idara ya sheria kwa kuwaoa mwongozo na maelekezo wanafunzi wa MKU hadi wakaongoza vyuo vingine,” alisema mkurugenzi katika chuo hicho Nelly Wamaitha.

Tayari wanafunzi waliofuzu wametumwa katika vituo tofauti katika idara ya sheria ili watekeleze wajibu wao.

Tangu MKU ilipozindua idara ya sheria imepiga hatua kubwa kwa sababu wengi wa wanafunzi waliohitimu wamepata ajira sehemu tofauti za nchi.

Wanafunzi wapatao 1,507 tayari wamefanikiwa kuingizwa katika idara ya sheria jambo linalowapa wengine motisha kujiunga na masomo ya sheria.

  • Dec 02, 2020

Atletico Madrid bado pembamba Kundi A licha ya kuambulia sare ya 1-1 dhidi ya Bayern Munich kwenye UEFA

Na MASHIRIKA

ATLETICO Madrid sasa wana ulazima wa kuzuia kichapo dhidi ya RB Salzburg katika mchuano wao wa mwisho wa Kundi A ili kufuzu kwa hatua ya 16-bora ya Klabu Bingwa Ulaya (UEFA) msimu huu.

Hii ni baada ya miamba hao wa Uhispania kulazimishiwa sare ya 1-1 na mabingwa watetezi Bayern Munich kwenye mojawapo ya mechi za Kundi A zilizosakatwa Disemba 1, 2020.

Bao la chipukizi Joao Felix katika dakika ya 26 lilikuwa limewatosha Atletico kusonga mbele kabla ya kiungo Thomas Muller kutokea benchi na kusawazishia Bayern kupitia penalti ya dakika ya 86 baada ya nyota huyo kuchezewa vibaya na Felipe.

Bayern tayari wamefuzu kwa hatua ya mwondoano ya UEFA japo rekodi iliyowashuhudia wakisajili ushindi katika jumla ya mechi 15 mfululizo za kipute hicho cha bara Ulaya sasa imekomeshwa.

Kocha Hansi Flick aliteua kupumzisha nyota wake wa haiba dhidi ya Atletico kwa minajili ya mchuano wa Ligi Kuu ya Ujerumani (Bundesliga) utakaowakutanisha na RB Leipzig ambao kwa sasa wanasoma mgongo wao kwa karibu sana ligini.

Kati ya wanasoka walioachwa nje na Flick ni kipa Manuel Neuer, kiungo Leon Goretzka na fowadi Robert Lewandowski ambao hawakuwa sehemu ya kikosi kilichosafiri Uhispania. Serge Gnabry na Muller walipangwa kwenye kikosi cha akiba kabla ya kutokea benchi kwa minajili ya dakika 30 za mwisho.

Hatua hiyo iliwapa Bayern fursa ya kuwajibisha chipukizi wao wengi, wakiwemo Bright Arrey-Mbi na Jamal Musiala walioridhisha pakubwa dhidi ya Atletico ambao chini ya mkufunzi Diego Simeone, walijivunia maarifa ya wanasoka wao wote wa kikosi cha kwanza.

Musiala, 18, aliweka rekodi ya kuwa mchezaji mchanga zaidi kuwahi kufungia Bayern mnamo Septemba 2020 alipokuwa sehemu ya wachezaji waliotikisa nyavu za Schalke katika ushindi wa 8-0 ligini.

Sare iliyosajiliwa na Atletico dhidi ya Bayern ilikuwa pigo kubwa kwa masogora wa kocha Simeone ambaye alishuhudia kikosi chake kilielekezea wageni wao makombora 13 huku Bayern wakilenga shabaha mara sita pekee.

Mbali na Marcos Llorente, mchezaji mwingine aliyeridhisha zaidi kwa upande wa Atletico ni chipukizi Joao, 21, ambaye anainukia vyema zaidi tangu asajiliwe kwa kima cha Sh15 bilioni kutoka Benfica ya Ureno mwanzoni mwa msimu wa 2019-20.

Bao alilolifunga dhidi ya Bayern lilikuwa lake la nane msimu huu na la tatu kwenye kivumbi cha UEFA hadi kufikia sasa.

Joao atasalia kuwa tegemeo kubwa la Atletico katika mechi ya kufa-kupona itakayowakutanisha sasa na Salzburg ugenini mnamo Disemba 9, 2020. Salzburg watapania pia kutumia mechi hiyo kuendeleza rekodi nzuri iliyowashuhudia wakiwapepeta Lokomotiv Moscow 3-1 mnamo Disemba 1, 2020.

  • Dec 02, 2020

Man-City watoka sare na Porto na kukamilisha kampeni za Kundi C kileleni

Na MASHIRIKA

LICHA ya kuambulia sare tasa dhidi ya FC Porto ugenini, Manchester City wana uhakika wa kukamilisha kampeni za Klabu Bingwa Ulaya (UEFA) msimu huu kileleni mwa Kundi C.

Bao ambalo masogora hao wa kocha Pep Guardiola walifungiwa na fowadi Gabriel Jesus mwishoni mwa kipindi cha pili lilifutiliwa mbali na refa kwa mAdai kwamba lilifumwa wavuni wakati Joao Cancelo alikuwa ameotea.

Man-City waliingia ugani kwa minajili ya mechi hiyo wakitawaliwa na hamasa ya kuendeleza ubabe uliowashuhudia wakiwafunga Burnley 5-0 katika mchuano wa awali wa Ligi Kuu ya Uingereza (EPL).

Hata hivyo, mashabulizi yao yalidhibitiwa vilivyo na mabeki watano wa Porto chini ya uongozi wa Zaidu Sanusi, huku kipa raia wa Argentina, Agustin Marchesin akifanya kazi ya ziada kupangua makombora ya Raheem Sterling, Ferran Torres, Phil Foden, Bernardo Silva na Jesus.

Alama moja iliyotiwa kapuni na Porto katika mechi hiyo iliwashuhudia pia wakifuzu kwa hatua ya 16-bora katika UEFA msimu huu. Hii ni baada ya Olympique Marseille kuwapepeta Olympiakos 2-1 nchini Ufaransa katika mchuano mwingine wa Kundi C. Marseille na Olympiakos kwa sasa wanajivunia alama tatu kila mmoja.

Guardiola aliwapanga wanasoka wake wa haiba dhidi ya Porto akisisitiza kwamba hatua hiyo ilichochewa na ugumu wa kibarua ambacho miamba hao wa Ureno waliwalazimishia katika mchuano wa mkondo wa kwanza ambao Man-City walishinda 3-1 ugani Etihad mnamo Oktoba, 2020.

Porto kwa sasa hawajasajili ushindi wowote kutokana na mechi sita zilizopita za UEFA dhidi ya mpinzani kutoka Ligi Kuu ya Uingereza. Kikosi kimeambulia sare mara mbili na kupoteza michuano minne huku kikikosa kufunga bao kutokana na mechi nne kati ya hizo sita.

Man-City kwa sasa wamefuzu kwa hatua ya 16-bora ya UEFA kwa msimu wa tano mfululizo wakiwa washindi wa makundi yao katika kipindi cha misimu mitano iliyopita. Mara ya pekee ambapo wamewahi kutinga hatua ya mwondoano wakiwa nambari mbili kundini ni 2016-17 ambapo walikamilisha kampeni za kufuzu nyuma ya miamba wa Uhispania, Barcelona.

Man-City kwa sasa wanajiandaa kwa mchuano wa EPL utakaowakutanisha na limbukeni Fulham mnamo Disemba 5, 2020 uwanjani Etihad.

  • Dec 02, 2020

Lukaku afunga mawili na kuweka hai matumaini ya Inter Milan kufuzu kwa hatua ya 16-bora UEFA

Na MASHIRIKA

ROMELU Lukaku alifunga mabao mawili na kusaidia Inter Milan kuweka hai matumaini ya kufuzu kwa hatua ya 16-bora ya Klabu Bingwa Ulaya (UEFA) kutoka Kundi B baada ya ushindi wa 3-2 dhidi ya Borussia Monchenglabach ya Ujerumani.

M’gladbach wangalifuzu kwa hatua hiyo ya mwondoano kwa kujipa uhakika wa kuwa viongozi wa kundi lao iwapo wangalibwaga Inter inayonolewa na kocha wa zamani wa Chelsea, Antonio Conte.

Hata hivyo, alama tatu sasa ndizo zinazotenganisha viongozi wa kundi M’gladbach na Inter wanaovuta mkia kwa pointi tano. Kila kikosi kimesalia na mchuano mmoja zaidi wa kusakata kundini.

Ingawa Matteo Darmian aliwaweka Inter uongozini katika dakika ya 17, juhudi zake zilifutwa na Alassane Plea aliyesawazsisha mambo mwishoni mwa kipindi cha kwanza.

Lukaku alifunga mara mbili chini ya dakika tisa za kipindi cha pili na kufanya mambo kuwa 3-1 kabla ya Plea kufunga la pili kwa upande wa M’gladbach katika dakika ya 75.

Kulitokea kizaazaa mwishoni mwa kipindi cha pili baada ya Ashley Young kukosa fursa nzuri ya kufungia Inter huku teknolojia ya VAR ikimnyima Plea fursa ya kufunga mabao tatu katika gozi hilo.

Katika mchuano mwingine wa Kundi B, mabingwa mara 13 Real Madrid walipepetwa 2-0 na Shakhtar Donetsk na kufanya kundi hilo kuwa wazi kwa mshindani yeyote kusonga mbele. Real kwa sasa watakuwa wenyeji wa M’gladbach katika mchuano wao wa mwisho kundini huku Shakhtar wakiwaendea Inter uwanjani San Siro, Italia mnamo Disemba 9, 2020.

Licha ya kujivunia nafasi ya pili kwenye kampeni za Ligi Kuu ya Italia (Serie A), Inter wamejizolea alama mbili pekee kutokana na mechi nne za ufunguzi wa kivumbi cha UEFA.

Inter walijibwaga ugani dhidi ya M’gladbach wakiwa na ulazima wa kushinda ili kuweka hai matumaini finyu ya kutinga hatua ya 16-bora ya UEFA kwa mara ya kwanza tangu 2012.

  • Dec 02, 2020

Karani ambaye ujauzito akiwa angali shuleni hakuzima ari yake ya kuelimika

Na SAMMY WAWERU

TRIZAH Musyoki alijikakamua katika masomo ya msingi ili awahi shule bora ya upili, bidii ambazo alikuwa na matumaini zingemsaidia kuafikia ndoto zake maishani.

Matamanio yake yalikuwa awe daktari, baada ya kufuzu kila ngazi ya masomo iliyohitajika ama inayohitajika.

Mwaka wa 2000, alifanya mtihani wa kitaifa wa darasa la nane, KCPE na akapita vyema, akapata nafasi katika kidato cha kwanza shule moja ya upili nchini.

Licha ya kuwa wavyele wake, yaani wazazi hawakuwa na uwezo vile kifedha, Trizah anasema mwaka wa kwanza na wa pili, kidato cha kwanza na cha pili, aliendeleza azma yake kukata kiu cha masomo bila matatizo.

Katika mojawapo ya likizo, wakati akiwa kidato cha pili, alitembelea mmoja wa wanafamilia kiungani mwa jiji la Nairobi.

Akiwa mzaliwa wa mashambani, alifurahishwa na ziara ya Nairobi. Ni ziara ambayo licha ya kuiridhia, ilichangia maisha yake kuchukua mkondo tofauti.

Ni mwanadada mcheshi na anasimulia kwamba alikutana na kujuana na mwanamume ambaye usahibu wao uliishia kuwa wawili wapendanao.

Anaendelea kueleza kwamba kilichoanza kama mzaha kilitunga usaha, akapata ujauzito.

“Kwa hakika lilikuwa pigo kubwa. Sikujua nianzie wapi kuarifu aliyenikaribisha Nairobi na jinsi ambavyo ningeeleza wazazi wangu waliojikakamua kuona nimeafikia ndoto zangu kwa kujinyima mengi nisome,” Trizah anakumbuka.

Aliamua liwalo na liwe, akapasua mbarika, habari ambazo zilifikia wazazi wake kwa kishindo. Wasiwasi wake ulikuwa maisha yangekuwa vipi baada ya kuteleza.

Trizah Musyoki ni karani jijini Nairobi. Picha/ Sammy Waweru

Kulingana na simulizi yake, wazazi wake hata hivyo walimuitikia alivyo na bada ya kujifungua akaendelea na masomo.

Kufikia mwaka wa 2005, Trizah akawa amekamilisha masomo ya shule ya upili, kwa kufanya mtihani wa mwisho na wa kitaifa kidato channe, KCSE.

Kwa sababu alikuwa na majukumu, majukumu ya ulezi wa malaika wake, alikita kambi jijini Nairobi kuzimbua riziki.

Anaeleza kwamba alifanya vibarua vya hapa na pale, ikiwemo kazi ya uyaya.

Ndoto zake kuwa daktari kwa kiasi fulani zilionekana kufifia kwani fedha alizopata alizielekeza kukithi mwanawe riziki, ikiwa ni pamoja na mahitaji mengine muhimu ya kimsingi.

Licha ya kibarua kigumu cha majukumu kilichomkodolea macho, Trizah anasema alikuwa na nidhamu ya kuweka akiba.

“Baadaye, kupitia akiba niliyoweka kwa muda, nilisomea kozi inayohusiana na masuala ya ukarani,” anadokeza.

Aidha, alipofuzu kwa cheti, alisaka ajira na kwa neema za Mwenyezi Mungu akapata nafasi ya ukarani katika kampuni moja jijini Nairobi. “Maisha yalianza kuimarika, angalau ikawa rahisi kulea mwanangu ambaye tayari alikuwa shuleni,” anaelezea mama huyo.

Hatua ya kutokata tamaa shuleni na pia kujiendeleza kimasomo katika taasisi ya elimu ya juu ni ya kupigiwa upatu, ikizingatiwa kuwa wengi wa watoto wa kike wanaotungwa mimba huishia kuacha shule.

Ni hatia kisheria mwanamume kuwa katika uhusiano wa kimapenzi na mtoto ambaye hajafikisha umri wa miaka 18, umri ambao kuenda chini wengi huwa wangali shuleni.

“Ni muhimu wazazi kufungua nyoyo zao, waeleze wanao mambo waziwazi hatari ya kuwa katika uhusiano wa kimapenzi mapema, hasa wakiwa wangali shuleni,” anahimiza Daisy Kinyua, mzazi wa msichana mwenye umri wa miaka 9.

Daisy anasema alipata mwanawe akiwa katika kidato cha tatu.

“Mtoto hususan wa kike akiwa katika kiwango cha kubaleghe anahitaji maelekezo na ushauri wa kina kumtahadharisha hatari zinazomkodolea macho.

“Binti yangu niko huru naye, ili asifuate nyayo nilizokanyaga,” anaelezea, akifichua kwamba licha ya kuteleza alikamilisha masomo ya shule ya upili na akafanikiwa kusomea kozi ya kiufundi, kushona.

Kwa upande wake Trizah Musyoki, anasema baadaye alikutana na mwanamume ambaye waliishia kuoana, ila ndoa yao haikufanikiwa.

“Tulijaaliwa kupata mtoto pamoja, na licha ya kuwa tulitengana anatekeleza majukumu yake kama mzazi,” anadokeza.

Anafichua kwamba mwanambee wake, yaani kifungua mimba licha ya kumpata akiwa angali shuleni, amegeuka kuwa baraka chungu nzima katika familia yake.

Ni msanii mwimbaji wa nyimbo za injili, na ambaye anapanga baada ya kufanya mtihani wa kitaifa kidato cha nne, KCSE, mwaka huu, japo kalenda ya 2020 imesongeshwa hadi 2021 kufuatia athari za janga la virusi vya corona nchini (Covid-19), ataingia studioni kurekodi vibao vyake.

  • Dec 02, 2020

ULIMBWENDE: Jinsi unavyoweza kuitunza ngozi ya chini ya macho

Na MARGARET MAINA

mwmaina@ke.nationmedia.com

NGOZI inayozunguka jicho ni laini zaidi kuliko ngozi ya uso wako wote.

Ngozi hii ni muhimu sana kwani ina ulaini na inahitaji uangalifu mkubwa. Sehemu hii ya ngozi ni nyembamba mno na inaweza kupata madhara na kitu kidogo kabisa pamoja na kwamba inaweza kuzeeka mapema kabla ya muda wake.

La muhimu ni kwamba ni lazima uoshe vitu unavyotumia kuremba jicho lako.Bidhaa nyingi zinazotengenezwa kuondoa vipodozi katika jicho zimetengenezwa katika mazingira ya kuhakikisha kwamba ngozi inabaki hai na isiyokuwa na matatizo.

Inatakiwa kila asubuhi unapoamka asubuhi ni vyema ukaanza na krimu yenye unyevunyevu na unapoenda kulala wakati wa usiku. Kwa kuwa umri unavyozidi kuongezeka ngozi huacha kujirejesha inavyotakiwa na huondoa ule ulaini wake iliokuwa nao kwanza kuhakikisha kwamba eneo hilo lina unyenyevu husaidia kuweka ngozi ile katika hali bora zaidi.

Ni vyema ukahakikisha kwamba moisturizers unayotumia ina SPF(Sun Protecting Factor) kuanzia 30 hadi 50 ili kuhakikisha kwamba ngozi inayozunguka jicho inachungwa vyema dhidi ya mikunjo inayosababishwa na miale ya jua.

Njia nzuri pia ya kupunguza uvimbe wa macho ni kuweka maski kuzunguka jicho.

Pia unaweza kumasaji eneo hili ili kuondoa sumu ambayo imejijenga katika mfumo wa tezi.

Tatizo la mikunjo katika ngozi inaweza kudhibitiwa kwa kutumia bidhaa za urembo zenye asidi ya glycolic ambayo pia hujulikana kama alpha hydroxy acid au AHA.

Kuna njia pia za asilia mbazo zinaweza kusaidia kuweka sawa ngozi inayozunguka jicho kama vipande vya matango.

Unahitaji tango moja kubwa. Kata tango lako kwenye vipande vidogo vya duara, weka kwenye friji vipate baridi kwa dakika 15 ,Kisha weka machoni.

Fanya hivi kila siku mara moja. Ngozi ya jicho lako Itakuwa na afya na utaondoa Weusi wa jicho.

Pia unaweza kutumia mafuta ya mizeituni kuzunguka macho yako kila siku na utaona mabadiliko