KIMYA cha Kenya kuhusu ripoti kwamba raia wake walikuwa wanasajiliwa na jeshi la Urusi ili kupigana vita Ukraine kilivunjwa rasmi mnamo Oktoba 27, 2025, wakati Wizara ya Masuala ya Kigeni ilitoa onyo kali, la moja kwa moja, lisilo la kawaida.

Wizara hiyo ilikiri kuwa vijana wa Kenya walivutwa kwenda Urusi na “maajenti wakiwemo wahalifu” wanaotumia hati bandia na ahadi za ajira na kujikuta katika kambi za kijeshi za Urusi.

Ingawa taarifa hiyo haikutaja moja kwa moja ulanguzi wa binadamu, kwa maana ya kisheria ilieleza hasa hiyo ndiyo hali.

Nyuma ya onyo la serikali kulikuwa na tahadhari inayoongezeka kwa umma kwa zaidi ya mwaka mmoja.

Mnamo Machi 2024, Katibu wa Masuala ya Nje, Dkt Korir Sing’oei, alikanusha madai ya Wizara ya Ulinzi ya Urusi kwamba Wakenya watano walikuwa wakipigana Ukraine, akisisitiza kuwa madai hayo hayakuwa na msingi.

Hatua ya serikali ilikuwa ni kudhibiti uvumi, hasa kwa sababu hakukuwa na ushahidi wowote wa Wakenya kuhudumu katika jeshi la Urusi.

Lakini uvumi ulidumu, ukichochewa na picha na video zinazoonyesha vijana Wakenya wakiwa katika sare za jeshi la Urusi, wakitaja majina yao au kucheza katika misitu.

Video hizo zilisambazwa kwa wingi kwenye mitandao inayounga mkono Urusi ikiwemo X na Telegram.

Wakati wa kufichuliwa kwa ukweli wa tatizo hili ulifika pale mwanariadha Evans Kibet alipoonekana katika video akiwa mfungwa wa vita Ukraine akieleza jinsi alivyodanganywa kujiunga na vita vya Urusi na Ukraine.

Ushahidi wake ulifanya hali hiyo kutoweza kupuuzwa. Baadaye, ripoti zilionyesha kuwa wengine walirudi nchini kimya baadhi wakiwa wagonjwa, wengine wakiwa maskini, wengi wakiwa na shukrani tu kuwa hai.

Akina mama na wake walijitokeza kwenye ofisi za Usalama wa Taifa na Idara ya Wakenya wanaoishi ng’ambo, wakiwa na nakala za pasipoti, wakiomba msaada kufuatilia wapendwa wao waliopotea. Maombi yao yalikuwa ya moja kwa moja: “Imekuwa miezi bila kusikia kutoka kwa mwanangu. Sijui kama yuko hai au amekufa.”

Chini ya shinikizo, suala hilo lilifika hadi ngazi za juu za diplomasia. Mnamo Novemba 6, 2025, Rais William Ruto alipiga simu kwa Rais wa Ukraine, Volodymyr Zelensky, kuomba kutolewa kwa Kibet na kuibua suala kubwa la Wakenya waliokuwa wakiingizwa kwa njia isiyo halali katika jeshi la Urusi.

Zelensky alionya kuhusu wimbi la ajira linalopanuka haraka, likivuta wanaume wa Afrika kwenye vita vya Urusi.

Kulingana na Mtaalamu wa Usalama, Munira Mustaffa, hali hii haishangazi. Pande zote mbili zina wapiganaji wa kigeni, lakini mifumo ya ajira ni tofauti. Jeshi la Ukraine ni la Kimataifa, lililoundwa 2022, lina michakato rasmi: muombaji hutuma stakabadhi, anapitia ukaguzi, na kusaini mikataba chini ya amri ya kijeshi ya Ukraine.

Mustaffa alisema kuwa Urusi inategemea hila, mitandao ya ulanguzi wa binadamu, na kutumia hali dhaifu ya kiuchumi ya vijana.

Katika muktadha huu, kauli ya Waziri wa Masuala ya Nje Musalia Mudavadi, ilikuwa na maana kubwa. Ilikiri kuwa Wakenya wengi walivutwa kwa stakabadhi bandia, kujifanya maafisa wa Urusi, na ahadi za kazi za uwongo.

Wengine walihamishwa katika kambi za Urusi, wengine wakapotea ndani ya mfumo. Wataalamu wa sheria walisema waathiriwa walikuwa “wamechukuliwa kwa shughuli za kijeshi” na kushinikizwa kusaini kile kilichoitwa “mikata ya hiari.”

Dkt Owiso Owiso, mtaalamu wa sheria za kimataifa, alisema kuwa “ kulingana na sheria ya Kenya na kimataifa inategemea jinsi na kwa madhumuni gani mtu anajiunga na jeshi la kigeni.”

Kujitolea katika jeshi la taifa si marufuku. Lakini kufanya hivyo kwa hila au kushiriki katika vita kuna matatizo makubwa kisheria. Sheria ya Kenya inachukulia ajira ya kijeshi kwa hila kama ulanguzi wa binadamu.

Afrika Kusini pia inakabiliana na hali kama hiyo: wanaume 17 wako katika eneo la Donbas, Ukraine, baada ya kusaini mikataba iliyoandikwa kwa Kirusi, lugha ambayo hawakuielewa. Familia zao zinasema walishinikizwa kusaini.

Serikali haijatoa idadi ya wale wanaoshikiliwa mateka, waliopotea au waliokufa, ikisema tu kuwa zaidi ya Wakenya 200 wanaweza kuwa wamejiunga na jeshi la Urusi. Wengi wanaogopa kuwa idadi halisi ni kubwa zaidi.

Familia zinaishi kwa hofu isiyo na mwisho. Kimya kutoka Urusi kimekuwa ujumbe wa kipekee. “Unajua mtoto wako amekufa pale anapokoma kupiga simu,” alisema mwanamke mmoja, ambaye mwanawe bado hawezi kutoka Urusi kwa kuwa alipeana pasipoti yake.

Kwa kweli, Wakenya waliojiunga na jeshi la Urusi ni waathiriwa wa ulanguzi wa binadamu na ajira ya kulazimishwa. Kama Dkt Owiso anavyosema: “Swali kuu si ni Wakenya wangapi wako katika jeshi la Urusi, bali ni jinsi walivyofikishwa huko.