NA JESSE CHENGE

Ndani ya Kaunti ya Bungoma, katika eneo la Milima ya Elgon, wanaume kutoka Jamii ya Sabaot walikusanyika kwa mkutano wa dharura.

Lengo la mkutano huo lilikuwa ni kutafuta njia za kupunguza idadi ya mimba za wasichana wachanga katika eneo hilo.

Katika utamaduni wao, jamii ya Sabaot haijazoea kuzungumzia suala la ngono na mabinti zao. Wajibu wa kutoa elimu ya ngono umekuwa ukiachwa kwa mama pekee. Hata hivyo, sasa baba wa Sabaot wameamua kushirikiana na wake zao katika utoaji wa elimu ya ngono kwa wasichana wao.

Mzee James Simotwo, ambaye ni baba wa watoto watano, anasema kuwa katika utamaduni wao, mabinti pia walikuwa wakipewa elimu na nyanya zao, ambao walikuwa walinzi wakuu wa usafi wao.

Baba, kwa upande mwingine, walizungumza na wavulana wao, kuwahimiza kudumisha usafi. Anasema kuwa walikuwa pia wakiepuka matumizi ya njia za uzazi wa mpango.

“Walikuwa na njia za kitamaduni za uzazi wa mpango na kuhakikisha wasichana wetu hawapati mimba. Nyanya zetu walikuwa wakichukua damu ya hedhi kutoka kwa wajukuu zao, na kuiweka kwenye mchanganyiko wa mimea fulani, na kuficha mahali ambapo wao tu walijua. Mchanganyiko huo ulifichwa hadi msichana anapokuwa tayari kuolewa na kuwa na watoto. Hivyo, hangezaa hata kama alilala na wanaume,” anasema Simotwo.

“Zaidi ya hayo, wasichana walikuwa wakilala nyumba za nyanya zao, ambapo walipewa elimu kuhusu ngono na mambo yanayohusu wanawake. Nyanya zao pia walikuwa wakifanya ukaguzi wa miili yao ili kuona ikiwa kuna ishara ya tendo la ngono. Mtu yeyote aliyekutwa alipigwa viboko. Kwa kuongeza hofu ya kupigwa, wasichana waliepuka kujihusisha na mahusiano ya kingono. Na ikiwa walikubali, basi wangewajibika kwa vitendo hivyo,” anaongeza.

Simotwo anasema kuwa njia hiyo ya kitamaduni imepungua sana kutokana na mabadiliko katika dini, ambayo Ukristo umekuwa na ushawishi mkubwa katika jamii hiyo. Aidha, wazee wengi waliojua na kuendeleza utamaduni huo wamekwisha kufariki dunia, na hivyo kuacha pengo kubwa.

“Zamani kulikuwa na falsafa nzuri ambayo ilikuwa inatumika. Lakini sasa watoto wetu wanapata mimba kwa sababu mambo haya hayafanyiki tena. Hatari pekee iliyokuwa hapo awali ilikuwa ni kifo cha ghafla cha nyanya ya msichana, ambacho kingesababisha wanawake kusumbuka kushika mimba,” anasema Simotwo.

Mwanakijiji mwingine, David Chemakwila, anasema kuwa idadi ya mimba za wasichana wadogo ilikuwa ndogo sana zamani kwa sababu ilikuwa aibu kubwa kwa msichana kuzaa kabla ya ndoa.

“Kutokana na ukosefu wa huduma za afya, nyanya walikuwa wakitumia mimea mbalimbali. Wakati wa ndoa, familia ya mvulana ilikuwa inaandaa sherehe ya kumtambulisha msichana.”

Ingawa wote wawili wanakubaliana kwamba matineja waliozaa wanahitaji uzazi wa mpango ili kuwasaidia kusoma, wana wasiwasi kwamba itatoa njia kwa vijana kujihusisha na ngono ya kiholela, wakijua kwamba hawawezi kupata ujauzito. Hii inaweza kufungua njia za kuenea kwa maambukizi ya magonjwa yanayosambazwa kwa njia ya ngono, hivyo kuna haja ya kuwa na mazungumzo na mabinti na wavulana.

“Tunalazimika kubadilika, kuacha mila zetu, kuungana na wake zetu, kuketisha watoto wetu chini na kutoa elimu ya ngono. Wale wanaokubali kutumia uzazi wa mpango wanaweza kupata ili tupunguze idadi ya mimba za utotoni na kuwaruhusu binti zetu kufanikiwa,” walisema.

“Itakuwa changamoto kushawishi msichana ajizuie ikiwa tayari amepata uzoefu wa ngono. Chaguo pekee la kuepuka mimba litakuwa kuwaruhusu kutumia uzazi wa mpango. Wale walio na watoto wanahitaji kutiwa moyo kurudi shuleni. Hali hiyo hiyo inawahusu wavulana vilevile, ambao wanahitaji kutiwa moyo kutumia kondomu,” anasema Chemakwila.

“Uzazi wa mpango pia utawawezesha watoto wetu, wanapokua wakubwa, kulinda mustakabali bora kwa watoto wao. Tutazindua kampeni ya kuwataka wanaume kupeleka mabinti zao kliniki za uzazi wa mpango. Pia tunataka kuleta nidhamu ya pamoja ili kila kijiji kiweze kuwajibika kwa mtoto au kijana yeyote asiyefuata sheria,” aliongeza.

Takwimu kutoka Utafiti wa Afya ya Idadi ya Watu wa Kenya (KDHS), ripoti za Ufuatiliaji wa Utendaji (PMA) zinaonyesha kwamba idadi ya mimba za utotoni imekuwa ikiongezeka kwa kiasi kikubwa.

KDHS ya 2014 ilionyesha kwamba asilimia 14 ya vijana wanaopata ujauzito katika Kaunti ya Bungoma. Hii inamaanisha kwamba kati ya kila wasichana 100 katika Bungoma, 14 walikuwa wajawazito. Ripoti ya PMA ya 2019 ilionyesha kuwa idadi hiyo ilishuka kidogo hadi asilimia 12, kabla ya kuongezeka hadi asilimia 17 mnamo 2020. Mnamo 2022, KDHS iliripoti kwamba idadi hiyo ilipanda hadi asilimia 19. Idadi hii kwa sasa ni kubwa kuliko wastani wa kitaifa wa asilimia 15.

Msimamizi wa Afya ya Uzazi na Ujinsia wa Vijana na Vijana wa Kaunti ya Bungoma, Jesse Wamocho analaumu mimba za utotoni katika kaunti hiyo kwa ukosefu wa elimu juu ya afya ya uzazi na ngono, kuacha shule, umaskini, ndoa za mapema, upatikanaji mdogo wa huduma za afya ya uzazi na ngono, na kuanza mapema kwa ngono.